những người này, do vậy, có thể lây sang người khác. Và do hành vi của
những đợt dịch bệnh không đi theo tuyến tính và không diễn ra như chúng
ta nghĩ, “những thay đổi nhỏ – chẳng hạn như đưa số nhiễm bệnh mới
xuống còn 30.000 từ con số 40.000 – có thể có những tác động to lớn... Tất
cả đều tùy thuộc chuyện các thay đổi xảy ra khi nào và như thế nào”.
11
Trâu chậm uống nước đục
Thuyết hỗn độn ủng hộ quan điểm “lệ thuộc nhạy cảm vào những điều
kiện đầu tiên
12
– theo đó, những gì xảy ra trước hết, ngay cả những gì nhìn
bề ngoài chỉ là nhỏ nhặt, có thể có một tác động bất cân xứng. Điều này phù
ứng, và góp phần giải thích Nguyên lý 80/20. Nguyên lý 80/20 khẳng định
rằng một thiểu số nguyên nhân tác động gây ra một đa số kết quả. Một giới
hạn của Nguyên lý 80/20 là, nếu xét riêng rẽ, nó lúc nào cũng là một tấm
ảnh chụp những gì đang đúng ở hiện tại (hay, nói cho chính xác hơn, ngay
tại thời điểm quá khứ vừa mới chụp bức hình). Đây chính là chỗ mà học
thuyết của thuyết hỗn độn về sự lệ thuộc nhạy cảm vào những điều kiện đầu
tiên tỏ ra hữu ích. Một cách biệt nhỏ từ ban đầu có thể chuyển thành một
cách biệt lớn hơn hoặc một vị thế thượng phong về sau, cho đến khi thế
quân bình bị xáo trộn và một động lực nhỏ mới lại có một tầm ảnh hưởng
bất tương xứng khác.
Một công ty trong giai đoạn đầu tiên ra thị trường có được một sản
phẩm 10% tốt hơn những đối thủ của mình thì rốt cuộc có thể chiếm được
một thị phần lớn hơn 100-200%, cho dù về sau những đối thủ ấy có đưa ra
được một sản phẩm tốt hơn. Trong những ngày đầu của công nghiệp sản
xuất xe, nếu 51% các tài xế hoặc các nước quyết định lái xe bên phải thay
vì bên trái thì điều này sẽ có khuynh hướng trở thành một chuẩn mực cho
hầu như 100% những người tham gia giao thông. Trong những ngày đầu
của những chiếc đồng hồ kim, nếu 51% những chiếc đồng hồ có kim chạy
theo chiều mà bây giờ ta gọi là “thuận chiều kim đồng hồ” thay vì “ngược
chiều kim đồng hồ” thì quy ước này sẽ trở nên thống lĩnh, mặc dù đồng hồ
có chạy theo hướng qua trái thì cũng lô-gích không kém. Quả thật, chiếc
đồng hồ trên nhà thờ Florence chạy ngược chiều kim đồng hồ và thể hiện
