Không may là hầu hết phân tích hệ thống tập trung vào sự phức tạp về
chi tiết thay vì sự phức tạp về động cơ. Các chương trình mô phỏng với
hàng ngàn biến số và các tham số chi tiết phức tạp có thể làm chúng ta lệch
hướng trong việc nhận ra những mẫu hình và những mối tương quan thiết
yếu. Đáng buồn là với hầu hết mọi người “suy nghĩ hệ thống” nghĩa là “lấy
sự phức tạp chống lại sự phức tạp” vẽ ra thêm các giải pháp “phức tạp”
(đúng ra nên nói là các giải pháp “chi tiết”) để giải quyết các vấn đề ngày
càng “phức tạp”. Thực ra, điều này trái ngược với suy nghĩ hệ thống thực
sự.
Cuộc chiến chống khủng bố, xét một cách triệt để, là một vấn đề phức
tạp về động cơ. Để hiểu được các nguyên nhân và khả năng giải quyết, phải
nhìn ra được những mối tương quan, cụ thể như giữa hành động của Mỹ
nhằm tăng sự an toàn và hình ảnh gây hấn được tạo ra từ đó. Nó đòi hỏi
phải nhận ra được sự trễ nhịp giữa hành động và hệ quả, ví dụ như sự trễ
nhịp giữa quyết định can thiệp quân sự của Mỹ và sự tăng cường số lượng
quân khủng bố. Và nó đòi hỏi phải nhận ra được cả mẫu hình thay đổi,
không chỉ là những tình huống bất động, ví dụ như sự leo thang ngày càng
gia tăng.
Nhìn thấy được mối tương quan chủ yếu nằm dưới một vấn đề dẫn đến
một tầm nhìn mới để biết cần phải làm gì. Trong trường hợp của cuộc chiến
chống khủng bố, cũng như trong bất kỳ động lực leo thang nào, câu hỏi rõ
ràng là “Vòng luẩn quẩn này có thể được đảo ngược không?”, “Có thể đổi
chiều cuộc chiến chống khủng bố để tạo ra một chu trình an ninh dần dần
không?”. Hiển nhiên là có rất nhiều nhân tố trong hệ thống địa chính trị
toàn cầu và Trung Đông ảnh hưởng đến động lực leo thang đơn giản nêu
trên. Nhưng bất kỳ tiến trình thật sự nào cũng sẽ xoay quanh việc tìm hiểu
sâu xa xem người dân trong khu vực đó (bao gồm những người có thể trở
thành quân khủng bố hay ủng hộ khủng bố) tự mình đánh giá về sự an toàn
và nguyện vọng phát triển của họ như thế nào. Áp đặt một quan điểm bên
