phần của tiến trình phản hồi, chứ không tách rời khỏi hệ thống. Điều đó thể
hiện một sự thay đổi sâu sắc về nhận thức. Nó cho phép chúng ta nhìn thấy
mình đã tác động và bị tác động liên tục bởi thực tại như thế nào. Nó là sự
thay đổi về nhận thức đã được tán thành nhiệt liệt bởi các nhà sinh thái học
khi họ tuyên bố rằng chúng ta phải tự xem mình là một phần của tự nhiên,
chứ không tách biệt khỏi tự nhiên. Nó là thay đổi trong nhận thức đã được
nhận ra bởi nhiều tư tưởng triết học vĩ đại trên thế giới - ví dụ như trong tác
phẩm Bhagavad Gita (một tác phẩm cổ bằng tiếng Phạn - ND):
Tất cả những hành động được tạo ra chỉ bởi các phẩm chất của tự
nhiên. Cái tôi, bị lừa gạt bởi tính vị kỷ, tưởng rằng: “Tôi là người làm ra
hành động”[7].
[7]. Tác phẩm Bhagavad-Gita, hay “The Lord’s Song” được biên dịch
bởi Annie Besant, được in lại bởi Robert O. Ballou, The Bible of the World
- Kinh thánh của thế giới (NXB Viking, New York) năm 1939.
Hơn nữa, khái niệm phản hồi làm rắc rối thêm vấn đề trách nhiệm đạo
đức. Trong cuộc chiến chống khủng bố, ai là người chịu trách nhiệm? Theo
cách suy nghĩ đường thẳng của mỗi bên, trách nhiệm rõ ràng thuộc về kẻ
khác: “Hành động gây hấn của họ đã làm chúng tôi phải phản ứng”. Một
cách suy nghĩ đường thẳng luôn luôn đưa ra một quỹ đạo trách nhiệm đơn
giản. Khi mọi việc xấu đi, thì lúc đó có ngay sự đổ lỗi - “anh ta, cô ta, nó đã
làm việc ấy” - hay sự tự nhận lỗi - “tôi đã làm việc ấy”. Ở một mức độ sâu
hơn, không có sự khác nhau nào giữa đổ lỗi và tự nhận lỗi, vì cả hai đều
nảy sinh từ cách suy nghĩ theo đường thẳng. Từ cách suy nghĩ đó, chúng ta
luôn luôn tìm kiếm ai đó hay điều gì đó để quy trách nhiệm - thậm chí
chúng ta có thể quy trách nhiệm cho một tác nhân bị che giấu bên trong
chúng ta. Khi con trai tôi lên 4, nó thường nói “bụng con không cho phép
con ăn món đó” khi không muốn ăn món rau trộn. Chúng ta có thể thấy
buồn cười, nhưng bổn phận về tính trách nhiệm của nó có khác gì so với
