Tại sao những Mô hình tư duy quyết định điều chúng ta làm? Một
phần là bởi vì chúng ảnh hưởng đến cách nhìn nhận của chúng ta. Hai
người có hai Mô hình tư duy khác nhau sẽ quan sát cùng một sự kiện
nhưng mô tả nó hoàn toàn khác nhau, do họ nhìn vào những chi tiết khác
nhau. Khi bạn và tôi bước vào một bữa tiệc đông đúc, chúng ta đều có
những dữ kiện cảm nhận cơ bản giống nhau, nhưng chúng ta chọn những
gương mặt hoàn toàn khác nhau. Như các nhà tâm lý nói, chúng ta quan sát
một cách chọn lọc. Điều này không đúng cho những nhà quan sát “khách
quan” như những khoa học gia, mà chỉ đúng cho con người nói chung. Như
Albert Einstein từng viết “Lý thuyết của chúng ta quyết định điều chúng ta
làm”. Trong nhiều năm, những nhà vật lý đã thực hiện những thí nghiệm
ngược lại với vật lý cổ điển, nhưng không ai nhìn thấy được kết quả của
những thí nghiệm này, là tiền đề của những lý thuyết mang tính cách mạng
- cơ học lượng tử và thuyết tương đối - trong môn vật lý của thế kỷ XX
[3]. Thomas S. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions - Cấu
trúc của những cuộc Cách mạng khoa học (NXB Đại học Chicago,
Chicago), 1962, 1970.
Cách những Mô hình tư duy hình thành nhận thức của chúng ta cũng
không kém phần quan trọng trong quản lý. Tôi còn nhớ rất rõ một lần làm
việc với các nhà quản trị thuộc nhóm các đại gia sản xuất xe hơi ở Detroit
20 năm trước, ngay sau khi họ đi thăm xưởng sản xuất xe hơi của người
Nhật. Khi đó ngành công nghiệp xe hơi Mỹ đã thức tỉnh trước việc xe hơi
Nhật dần dần chiếm lĩnh thị phần và lợi nhuận trên thị trường của họ. Và
nguyên nhân có thể là do cách quản lý của người Nhật, chứ không chỉ vì họ
có lao động “rẻ” hay được bảo hộ thị trường. Trong buổi thảo luận, các nhà
quản trị Detroit có vẻ hơi thất vọng. Tôi hỏi lý do và một vị trả lời “Họ
không cho chúng tôi tham quan các nhà máy thật sự”. Khi tôi hỏi nguyên
nhân vì sao nhận xét như vậy, ông ấy trả lời “Không có nguyên vật liệu tồn
kho trong bất kỳ nhà máy nào. Tôi đã ở trong ngành sản xuất gần 30 năm
và tôi có thể đảm bảo rằng đó không phải là các nhà máy thật sự. Rõ ràng
