Hai đứa trẻ cãi nhau trên sân chơi và bạn đến để giảng hòa cho chúng.
Lucy nói: “Con đánh bạn vì nó lấy trái banh của con”. Tommy nói: “Con
lấy trái banh vì nó không cho con chơi máy bay”. Lucy nói: “Nó không
được chơi máy bay vì nó đã bẻ gãy cánh quạt máy bay” lớn thông minh
như chúng ta sẽ trả lời: “Thôi thôi, mấy đứa hãy hòa thuận với nhau nào”.
Nhưng chúng ta có thực sự khác gì chúng khi giải thích các rắc rối mà
chính mình bị dính vào? Chúng ta quen với việc nhìn cuộc sống như một
chuỗi các sự kiện, và với mỗi sự kiện, chúng ta nghĩ rằng chỉ có một
nguyên nhân rõ ràng.
Những cuộc đối thoại trong tổ chức bị chi phối bởi các sự kiện: doanh
số tháng vừa qua, sự cắt giảm ngân sách mới đây, lợi nhuận quý rồi, ai vừa
được bổ nhiệm hay sa thải, sản phẩm mới mà đối thủ cạnh tranh vừa tung
ra, sự trì hoãn việc tung ra sản phẩm mới của chúng ta v.v... Sau cùng, nếu
một sự kiện nào đã xảy ra quá 2 ngày thì nó không còn là “tin mới”. Tập
trung vào sự kiện dẫn đến cách giải thích “sự kiện”: “Chỉ số Dow Jones
trung bình giảm 16 điểm hôm nay”, báo chí thông báo, “bởi vì mức lợi
nhuận thấp trong quý 4 đã được công bố hôm qua”. Những lời giải thích
như thế có thể đúng, nhưng chúng làm ta phân tâm. Chúng gây ảnh hưởng
đến việc nhìn ra các mô hình của sự biến động dài hạn nằm sau các sự kiện
và trong việc tìm hiểu nguyên nhân của các mô hình đó.
Sự đóng khung vào các sự kiện thật sự là một phần của quá trình tiến
hóa nhằm thích nghi của chúng ta. Nếu bạn muốn một người thượng cổ có
thể tồn tại, khả năng quan sát vũ trụ sẽ không phải là một tiêu chuẩn cần
thiết lắm. Điều quan trọng là khả năng nhìn ra con hổ dữ tợn sau lưng bạn
và phản ứng lại nhanh chóng. Mỉa mai là ngày nay, hiểm họa nguyên thủy
đối với sự tồn tại của chúng ta, đối với cả tổ chức của chúng ta và xã hội,
không phát sinh từ những sự kiện đột ngột mà từ những tiến trình chậm rãi,
hình thành dần dần: sự chạy đua vũ trang, sự tàn phá môi trường, sự xói
mòn của hệ thống giáo dục công cộng, và sự sụp đổ của một công ty về mặt
