6. ẢO TƯỞNG VỀ VIỆC HỌC TẬP TỪ KINH NGHIỆM
Sự học tập hiệu quả nhất là từ kinh nghiệm trực tiếp. Thật sự, chúng ta
học cách ăn, bò, đi và nói chuyện thông qua phương pháp thử và sai trực
tiếp - thông qua thực hiện một hành động và xem xét các hệ quả của hành
động đó; rồi sau đó thực hiện một hành động mới và khác hơn. Nhưng điều
gì sẽ xảy ra nếu chúng ta không còn có thể quan sát hệ quả hành động của
mình? Điều gì xảy ra nếu những hệ quả căn bản của hành động chỉ diễn ra
trong tương lai xa hay trong một phần xa xôi của hệ thống lớn hơn mà
chúng ta hoạt động trong đó? Mỗi người chúng ta có một “chân trời học
tập” - một khuôn khổ của tầm nhìn về không gian và thời gian mà trong đó
chúng ta nhìn nhận hiệu quả của mình. Khi hành động của chúng ta có các
hệ quả vượt ra bên ngoài chân trời học tập đó, học tập từ kinh nghiệm trực
tiếp sẽ là bất khả thi.
Ở đây các tổ chức phải đối diện một vấn đề tiến thoái lưỡng nan:
chúng ta học tốt nhất từ kinh nghiệm, nhưng chúng ta lại chưa từng trải
nghiệm một cách trực tiếp các hệ quả của nhiều quyết định quan trọng
nhất. Những quyết định then chốt nhất trong tổ chức có những hệ quả
xuyên suốt kéo dài qua hàng năm hay hàng chục năm. Những quyết định
trong lĩnh vực nghiên cứu và phát triển có những hệ quả hàng đầu đối với
tiếp thị và sản xuất. Đầu tư vào các thiết bị sản xuất và quy trình mới ảnh
hưởng chất lượng và tính ổn định của công suất trong cả mười năm hay hơn
nữa. Bổ nhiệm đúng người vào vị trí lãnh đạo quyết định chiến lược và xu
hướng của tổ chức trong nhiều năm. Đó chính là những quyết định mà
chúng ta có ít cơ hội để thử và sai nhất.
Thực sự người ta rất khó nhận ra các chu trình, và nếu chúng kéo dài
hơn 1 hay 2 năm thì rất khó học hỏi từ đó. Như tác giả chuyên về suy nghĩ
hệ thống Draper Kauffman, Jr. chỉ ra, hầu hết con người có trí nhớ ngắn
ngủi. “Khi một sự dư thừa nhân lực tạm thời xảy ra trong một ngành nào
