đầy 100 năm sau đã đuổi được người phương Tây ra khỏi đất mình. Những
nước phụ thuộc phương Tây xưa kia, nay trở thành những nước thân
phương Tây. Các nước ấy đã nhờ phương Tây mà thay đổi những tập quán
cũ để trở thành giàu mạnh, người phương Tây cũng nhờ vào nguồn lợi ở đó
để chu cấp cho mình. Xưa thì nghiến răng căm thù, nay đã trở thành tình
nghĩa anh em tốt đẹp bền bỉ.
Từ khi quyền lợi của người phương Tây ở các nước này giảm bớt,
nhưng vì lòng tham không chấm dứt, họ bèn quay tàu trở súng hướng về
các nước phương Đông. Các nước phương Đông tuy là ông tổ của trăm
nghề nhưng bản tính lại mải mê sự an nhàn vui thú không thích đổi mới. Vả
lại ngày xưa đã từng xưng hùng xưng bá trong thiên hạ, tự mãn tự túc, nghĩ
rằng thiên hạ không ai hơn mình. Cho nên chuyên chuộng hư văn phù
phiếm, học lối xu phụ nịnh bợ để được cái phú quý mỏng manh trước mắt.
Việc này đến buổi mạt vận thì lại càng quá lắm (đây là chỉ chung các
nước). Khi có kẻ địch bên ngoài thoạt đến, thì coi họ như là đồ kỳ dị, trí
xảo lạ đời, mà không biết rằng những cái khôn khéo của người phương Tây
ngày nay chính là lượm lặt được cái dư thừa của phương Đông mình ngày
xưa đó. Chúa tạo vật trước kia đã giúp ta cho ta thứ đó, mà ta chưa dùng
hết cái hay thì tạo vật đem cái ta gây họa cho họ để giúp họ. Họ được cái
dư thừa của ta thì họ rất trân trọng mỗi ngày mỗi trau chuốt ngày một đẹp
thêm rồi lại đem bán cho ta để thu lợi lớn.
Thiết nghĩ, tạo vật sinh ra đất đai là cốt để cho cả loài người hưởng
dụng chứ không phải để cho một người chiếm lấy làm của riêng. Cho nên
lúc đầu cây cỏ bụi bờ chưa khai phá thì cho loài người phân tán cư trú rải
rác khắp địa cầu, ở đâu thì khai thác phát triển mà hùng cứ ở đấy. Đến lúc
núi sông đã thông, hiểm trở đã hết thì lại khiến có trao đổi buôn bán, nơi có
đổi cho nơi không để việc sử dụng được thuận lợi, việc sinh sống được đầy
đủ, để suy xét lai lịch mà dần dần nhận ra rằng nguyên xưa vốn là anh em,
cùng chung một gốc mà biết thương yêu nhau, lấy chỗ dư thừa mà bù vào
chỗ chưa đủ, thông công đổi việc, giúp đỡ lẫn nhau, rồi sau hợp cả thiên hạ
làm một nhà để hưởng hết cái diệu dụng của trời đất. Nếu không như vậy
thì người miền núi thiếu cá, thiếu muối, người miền biển thiếu thú, thiếu
