đem các điều ra hỏi kẻ thảo dã mà không câu nệ thường tình chính là vì
vậy.
Nay tôi xin đem những điều các vị hỏi nói sơ qua vài nét trước và cuối
cùng xin phụ thêm một đoạn của bài Tế cấp luận, sau đó sẽ nói rõ sự lý của
năm sáu điều lợi lớn. Đó là những điều cấp thiết hiện nay, mong rằng
không nên xem qua rồi thôi...
I. Xin kể ra các phương pháp làm hột nổ và đúc súng, đúc kim loại
cùng các môn quang học, cơ học, hóa học, khai thác mỏ than:
Điều cốt yếu để thực hiện các phương pháp trên, trước hết phải có ví
dụ. Các môn ấy phải được thi hành thực sự. Việc học lý thuyết thực ra
không khó mà thực hành thì khó, hơn nữa phí tổn rất nhiều, nhưng thu lợi
cũng rất lớn.
Việc học tập và sắm khí cụ phải thực hiện đồng thời, không thể thiếu
một. Nếu đã được học qua loa như tôi mà không có khí cụ khi gặp khó
khăn lại không có người chỉ vẽ thì cũng chỉ biết lý thuyết và công dụng mà
thôi, và cũng còn khó đem ra thực hành được. Nếu đem ra thực hành cũng
phải qua nhiều lần dùng thử, để loại bỏ những cái trở ngại mới tận dụng
được chỗ tinh diệu.
Nay trước hết tôi xin hãy làm cho nước nhà giàu có (như trình bày ở
đoạn cuối này) để chi dụng chi phí cho việc học tập và mua sắm khí cụ. Khi
mua sắm được khí cụ rồi sẽ cùng thực hành với việc học tập lý thuyết. Như
thế thì sự sử dụng máy móc lẽ nào lại không thành công, tài khéo lẽ nào lại
không tiến lên được?
Nói tổng quát thì phương pháp đúc súng đạn và chế hột nổ cần nhất ở
cơ học, và có cả quang học giúp vào. Còn phép đúc kim loại và khai thác
mỏ than thì cần nhất về cơ học và có hóa học giúp vào. Về phép lái tàu thì
cốt ở quang học và có trắc lượng học, toán học giúp vào.
Cơ học là nghiên cứu tất cả những gì dùng sức gia thêm vào thể chất
để sinh ra động lực, mà không làm biến đổi bản chất. Đó gọi là cơ học. Cơ
học có hai loại khí cụ chính: khí cụ đơn giản và khí cụ phức tạp. Hai loại đó
lại chia làm ba: nặng, sức và điểm tựa. Tất cả những khí cụ đều là phép tinh
