xảo để tạo nên trở lực. Có khi dùng phương pháp khiến các khí cụ phát ra
sức kỹ xảo, tựa hồ như chính tự nó có một sức sống.
Khí cụ của trở lực có ba thứ: đòn bẩy, trục quay và mặt nghiêng. Đó là
những vật dụng cơ bản. Ngoài ra lại có ba thứ nữa: bánh xe, máy cắt, đinh
ốc. Đó là những vật dụng thứ yếu. Tất cả mọi công dụng thực sự của cơ học
đều quy về mấy điều kể trên.
Còn quang học dùng để quan sát những chỗ cao chỗ sâu. Phàm tất cả
những vật ở trên trời, trên mặt đất, dưới mặt đất, những quang sai, thị sai,
phân vi và các động vật, thực vật mắt thấy được hoặc không thấy được và
cả những bản đồ, địa mạch, sản vật, cái thật cái giả lẫn lộn... đều phân biệt
được, đó là nhờ quang học.
Hóa học thì có thể làm cho các thể chất biến hóa. Khác với cơ học,
hóa học được dùng để quan sát kim loại và chất nặng, chất nhẹ, chất cố
định, điện khí, nam châm... để phân biệt những tính khác nhau của chúng,
để thích hợp với công dụng của chúng, khiến cho các chất rắn, mềm, giúp
nhau để làm thăng bằng sự vận động. Các ngành khai thác mỏ, thuyền máy,
máy hơi nước đều thuộc về môn này.
Còn phép làm hột nổ thì cũng như phép đúc súng, tuy có phần dễ hơn,
nhưng điều cốt yếu là ở khí cụ để đúc. Vì rằng người thợ muốn cho công
việc làm được tốt trước hết phải có khí cụ tốt, nếu không có khí cụ thì lấy
gì mà làm?
Nói tóm lại, những điều trên đây, những lý thuyết của nó đều không
ngoài sức tự nhiên. Nếu trước hết không biết rõ cái sức đó là cơ sở, thì dù
học suốt đời, cũng vẫn mù mờ không lần ra mối. Tuy cũng có thể dùng
được một đôi cái nhưng chẳng qua là làm theo khuôn có sẵn mà thôi, chứ
không biết biến hóa để nhân cái này biết cái kia, để làm được tinh xảo hơn.
Cho nên sức tự nhiên là điểm đầu tiên phải học, không thể không hiểu
trước hết. Các điều nói trên, đã có sách chuyên môn chép rõ.
Còn phương pháp khai thác mỏ than, trước hết phải biết rõ địa mạch,
biết rõ các loại kim loại khoáng và các cách chuyển động của vỏ quả đất.
Nếu bây giờ cho vài người như tôi đi khắp nước sưu tầm thám nghiệm
khoảng ba, bốn năm mới có thể biết. Đó là vì mỏ than ở sâu hơn các mỏ
