không suy xét xem vua muốn làm giàu có phải để cho riêng một mình
không? Nếu không thế thì một mình tiêu xài cũng có hạn dù xa hoa phung
phí cùng cực cũng không hết được. Vậy của đó để làm gì nếu không phải
để cho dân cho nước? Ví như cha mẹ làm ăn khó nhọc để có của cải, là
muốn để lại cho con cháu. Người không biết thì cười chê cha mẹ, cho rằng
làm những việc vất vả khó nhọc ấy là đê tiện, thế chẳng phải là trái với lòng
thương của cha mẹ lắm sao?
Nay nói về việc nước, khi đã có đủ của cải rồi thì lệnh trưng thu của
cải trong dân chúng để cung ứng cho việc nước sẽ ngày càng giảm bớt mà
sự nghiệp củng cố cho nước mạnh sẽ ngày càng tăng. Một khi xảy ra giặc
giã cần phải đánh dẹp để yên bờ cõi an ninh xóm làng, quân đi đánh dẹp
mỗi ngày tiêu phí hàng ngàn vàng thì lấy của công mà dùng để bảo vệ tài
sản của dân chúng. Như vậy là không có nhân nghĩa ơn huệ nào lớn hơn thế
nữa. Chỉ nói một việc này các việc cũng như thế thôi. Như thế mà còn có
người đưa ra thuyết cùng dân tranh lợi để ngăn trở phá hoại việc nước, để
cho bậc quân phụ mang tiếng này nọ, thế có phải là trung không? Thuở xưa
Thái Công được phong làm vua nước Tề, chọn kẻ tài năng chuộng người có
công và giết cao sĩ Đông Hải là vì thế.
Nay tôi xin hãy làm cho của cải nhiều thêm. Có nhiều lối làm giàu,
nếu đem ra thực hành trăm năm cũng chưa hết. Nhưng tôi chỉ đưa ra bốn
cách cấp thiết trước tiên để cấp cứu trong nhất thời. Tạo vật đã cho nước ta
một địa lợi tốt để làm thì Triều đình phải có người đứng ra xướng xuất cho
dân theo. Còn như những phương pháp nào hay ho thì Triều đình đã có ý
định sắp đặt rồi tôi không dám bàn đến nữa. Nếu làm được như thế thì thật
là vì chấn hưng lợi ích cho dân chứ không phải lấy của nhân dân. Ngày nay
các nước trong thiên hạ đều theo phương pháp đó để làm giàu mạnh. Thiên
hạ làm trước, mình làm theo sau, ai dám chê trách?
Lại xin để cho những nhà giàu ở gần cửa bể có thể mua tàu lớn vượt
bể để chở những đồ vật nước mình dư không dùng đến đem bán ở các
nước, rồi lại chở về những thứ thiết dụng cho nước mình và đánh thuế xuất
nhập để tăng thêm những thứ cần dùng trong nước. Nếu người nào mua về
được nhiều thứ có lợi cho nước thì cân nhắc mà ban thưởng để khuyến
