từng làm năm, sáu việc giống như vậy. Tuy đến nay họ còn hết sức bảo hộ
là vì không bỏ người ta nửa đường. Anh đã đối xử với các nước như vậy, lẽ
nào lại không đối xử được với nước ta? Nhưng điều đó cũng còn tùy thái
độ nước ta đối đãi với họ như thế nào trước đã. Nếu việc này thành công,
đó là điều lợi thứ hai.
Thứ ba là nhờ người khác để ly gián họ. Anh và Pháp xưa nay vẫn
ghen ghét nghi ngờ nhau, tuy tạm thời cộng tác với nhau, nhưng Anh vẫn
giành phần hơn: về các phép dùng binh, trị dân và bất kỳ các việc lớn nhỏ
hai nước đều xung khắc nhau. Hễ vì lợi mà hợp nhau thì khi lợi hết ắt phải
lìa nhau. Cứ mỗi khi Pháp có mưu đồ gì khác thì Anh tìm cách ly gián (Có
nhiều việc không thể kể hết). Anh lại khéo giao thiệp, còn Pháp thì ít chơi
thân với ai. Ít chơi thân thì đa nghi, đó là lý tất nhiên. Nay nếu ta năng đi
lại với người Anh hoặc thăm viếng, hoặc mua bán, hoặc học tập những văn
hóa lễ nghi của họ một cách nhiệt tình thân thiết hơn đối với người Pháp
thì người Anh cũng sẽ đối xử với ta một cách xứng đáng. Cái kế của ta đó,
chưa chắc người Anh đã nhất nhất giúp ta hoàn thành, vì còn tùy cơ hội
khó hay dễ. Nhưng dù sao người Pháp thấy ắt sinh nghi, cho rằng người
Anh đã đem hết những mưu mô quỷ quyệt, những việc làm ác độc của họ
nói cho ta biết rồi và còn bày vẽ cho ta những kế thâm độc (Có hai kế
phương Tây đã lập minh ước với nhau là không bày vẽ cho người khác) để
làm hại họ, để hả lòng căm thù. Họ còn lo sợ người Anh sẽ nhân đó dụ ta
đem mối lợi của họ chia cho người Anh vì họ biết rõ người Anh khéo thu
phục nhân tình họ khó bì kịp. Đó chính là lý do khiến cho tờ hòa ước năm
trước có một điều nói rằng: Có bằng lòng cho cắt đất mới được cắt đất.
Nhưng cái kế ấy của người Pháp là quá tham lam và có chỗ không thể thi
hành được. Bởi vì ở phương Tây không có cái luật ấy, không có lý gì chưa
lấy hết được đất mà đã có quyền như vậy. Nay nếu ta đem điều ấy nói với
người Anh chắc người Anh sẽ giúp ta phân giải. Như thế, người Pháp lại
tưởng rằng ta đã đem những việc làm sai trái của họ nói hết với người Anh,
như việc năm trước họ đã lái tàu vượt biên giới bắt Quản Tiến đày ra ngoài
đảo xa. Quan của họ đã từng nói đó là việc làm rất sai trái, nếu nước Nam
đem chuyện này nói với người Anh, người Anh sẽ không tha thứ đâu. Như
