NGUYỄN TRƯỜNG TỘ VỚI TRIỀU ĐÌNH TỰ ĐỨC - Trang 61

Pháp đang âm mưu làm một việc mà cả phương Tây rất ghét và tạo vật
cũng rất kỵ. Ở phương Tây từ trước đến nay chưa nước nào phạm việc đó,
mà không bị bại loạn cả. Vì vậy hôm trước tôi đã bẩm với Phạm (Phú Thứ),
Ngụy (Khắc Đản) hai đại nhân nên lấy kỳ hạn mười năm để khôi phục
chính là vì lẽ đó. Nhưng ta với Pháp thì xa mà Anh với Pháp thì gần, nếu
xảy ra việc gì thì chỉ trong một ngày có thể biết ngay. Đem binh lính hùng
cường của phương Đông dồn hết lực lượng ra tranh hùng với người Pháp
để bù lại sự thua thiệt trước kia, đó vốn là cái ngón thường dùng của người
Anh. Tất cả những nước Pháp, Hà Lan, Bồ Đào Nha, Y Pha Nho, Đại Ni Á
có những thương cảng ở phương Đông và phương Nam xưa kia, nay đã
thuộc về Anh đến 8, 9 phần 10 rồi. Ấy là do lấy cái này đổi cái kia, hoặc
nhân lúc suy yếu mà nhường đất cho Anh để mong ngày sau sẽ chuộc lại,
hoặc thấy người Anh có ý vậy nên không đánh nữa mà tự rút lui để giữ
nhân tình. Ba trăm năm nay giữa các nước những chuyện trao cái nọ đổi
cái kia, cướp đi giật lại, có khi một thị trường nhỏ mà thay đi đổi lại như
thế đến mấy chục lần. Người Anh tuy thường giữ lễ nghĩa nhưng trong
bụng vẫn thèm muốn cái thiên nhiên hiểm yếu Gia Định của ta, ý đó chẳng
phải mới một ngày đâu. Một mai, nếu người Pháp có việc gì người Anh sẽ
lấy một thương cảng nào đó ở Tây Châu (Mỹ) gần thuộc địa của Pháp để
đổi cho Pháp. Nếu không, xem ra cái thế có thể cướp được thì cướp đoạt
luôn để bao chiếm hết cả những chỗ quan trọng của phương Đông. Thế là
cả miền đất đai ấy không người này chiếm thì người kia chiếm. Nếu ngày
nay ta biết giao hảo với người Anh trước để đề phòng đường biển, sau sẽ
thông thương với nước Nga để đề phòng đường bộ. Cho dẫu sau này thời
thế biến đổi thì trước kia người Anh đã lấy cái việc người Pháp tìm cớ
cướp nước ta cho là trái lẽ, mà nay lại thủ tiêu tình bạn bè để cướp nước ta
mà cho là phải hay sao? Vả lại, trước kia người Anh đã có cảm tình nồng
hậu đối với ta mà hết lời tán dương chính nghĩa của ta để giải thoát cho ta.
Việc đó cả thiên hạ đều nghe thấy. Thế mà nay lại thấy lợi quên nghĩa. Thế
thì trước kia người Nga cũng đã từng có cảm tình với ta, nay thấy việc bất
bình như vậy biết đâu chẳng vì ta mà từ Tây Vực choàng ngay vào sào
huyệt của Anh? Nếu sớm dùng kế này thì không những tính trước được lâu