1
Thời gian chuẩn bị hay chờ đợi
N
gày 25.2.1861, Đô đốc Pháp Charner và đại tá Tây Ban Nha
Palanca đem quân đến phá đại đồn Chí Hòa. Thống tướng Nguyễn Tri
Phương phải lui binh. Triều đình cử Nguyễn Bá Nghi tới thay thế. Pháp đề
nghị với Nguyễn Bá Nghi thương thuyết ngưng chiến. Phía Việt Nam do dự
nấn ná. Ngày 10.4.1861, Pháp chiếm đóng kinh Bảo Định (từ Tân An đến
Mỹ Tho). Ngày 12.4.1861, Đô đốc Page chiếm Mỹ Tho. Đến đây, những
điều kiện thương thuyết của Charner tương đối còn nhẹ, thí dụ chỉ muốn
được giao thương trong toàn quốc Việt Nam và đòi một thương điếm vĩnh
viễn giống Hồng Kông hoặc Tân Gia Ba. Nguyễn Trường Tộ liền gửi tới
Nguyễn Bá Nghi một văn thư:
"Nay có đánh họ cũng không đi, hòa họ cũng không đi. Họ chỉ xin
mình một miếng đất mà thôi. Nếu cứ cương quyết không cho, họ sẽ lập mưu
cướp hết, từ khách quay lại làm chủ, như thế là tiếc một mảnh đất mà đem
cả nước trao cho họ. Nếu biết rằng họ đã đến là không đi, họ ỷ thế vào
những nước khác, thì đánh với họ tức là mất cái lớn không đáng mất mà
còn tỏ ra mất đó là vì bất lực, không hợp tình, không kêu nài gì được, chi
bằng hòa mà mất cái nhỏ không thể không mất mà còn tỏ ra mình ngoại
giao biết điều và là việc hợp tình hợp lý có hơn không?...
Nhượng một tấc đất mà nhân dân được lợi vô cùng. Như thế chẳng
phải là làm việc chung cho thiên hạ đó sao? Người xưa cũng làm như thế
thôi. Không thể bỏ cách đó mà theo khác được. Thế là xoay chuyển một cái
mà kẻ sống người chết đều chịu ơn, thật là sáng rõ, rõ như ánh sáng lửa rọi,
chẳng còn hình tích gì đáng nghi nữa cả. Dân đã yên, sau sẽ khiến kẻ hiền
tài vượt biển sang các nước lớn học cách đánh trận giữ thành, học tập trí
