12
Các đại thần xin tạ lỗi, còn Nguyễn
Trường Tộ dâng kế canh tân và tiên
liệu đối phó với Pháp trong việc thôn
tính cả Đông Dương
C
uối năm Ất Sửu (1865), sử Thực lục ghi: "Đốc thần tỉnh Vĩnh Long
là Trương văn Uyển, mật tâu lời nói của chủ súy Pháp
và tình hình ba
tỉnh (Vĩnh Long, An Giang, Hà Tiên) tâu lên. (Thư của chủ súy Pháp nói:
nếu muốn hòa phải nã bắt tên Bướm (tức Á Soa) giao để xử trị. Lại nói tỉnh
An Giang dung chứa tên Bướm. Lại đi tàu thủy chạy hơi máy, đậu ở An
Giang, bức bách phải bắt giao). Vua nói: nơi biên cương xa xôi trơ trọi,
thực khó gìn giữ, nếu được người nào Tây dương vốn tin phục, họa chăng
mới êm được. Bọn Đoàn Thọ và Trần Tiễn Thành đề cử Phan Thanh Giản.
Vua bảo Phan Thanh Giản rằng: đường sá xa xôi ngăn trở, sự biến không
thường..., duy có chọn được người giỏi... Hôm trước ta từng bàn định trước
mặt với khanh, vẫn biết khanh quyến luyến không nỡ bỏ, lại vì già yếu
xông pha đi xa...
Lại bảo bọn Đoàn Thọ và Trần Tiễn Thành rằng: bọn khanh nên nghĩ
kế hay để giữ nước, vào tâu cho biết, há như loài chim yến sẻ, ở trên thềm
nhà không lo gì ư? Thanh Giản tâu: ngồi mà trấn tĩnh, không phải lo ngại,
thực không có mưu kế gì khác... Vua nói: ta vẫn biết muốn giảng hòa để
yên dân, nhưng hết thảy đều nghe theo họ, thì tựa hồ bó tay nghe mệnh
lệnh mà thôi, không kể trăm năm sau này ra sao? Ngay trong ngoài mười
