Bảy điều trên đây đều có thể giúp ta bước đầu giải quyết nạn thiếu tiền
của.
4. Hiện nay cái ta thiếu là sự học tập tài nghệ. Nay nếu ta mời họ đến,
phàm chỗ nào có khai quật, thì có quan quân của ta ngồi thu thuế. Do sự đi
lại nói năng và mắt thấy những điều có thể dùng được ta đều học lấy. Dân
ta với họ cùng nhau làm việc, nơi ở gần nhau, ăn mặc giống nhau, trong
khoảng mười năm thì tài nghệ trong dân gian chẳng gì khác họ nữa. Như
thế nhà nước không mất một đồng tiền nào mà việc học của nhân dân vẫn
thành đạt. Ta lại có nhiều cách để khen ngợi nhân dân, thì dân sẽ đua nhau
theo học những cái thực dụng ấy. Trong khi học tập lại có tiền công của họ
để tự nuôi mình. Sau khi học thành tài sẽ nghĩ đến kinh doanh việc khác để
góp công với nước nhà. Như thế ai không hết sức, không tận tình? Vả
chăng việc mà họ giúp được cho dân ta cũng chỉ là lúc mới đầu công việc
chưa biết, kỹ xảo chưa tường, nói năng đối đáp chưa lanh, tính tình chưa
hợp mà thôi. Đến khi mọi việc đã thông hiểu, đủ để tự lập rồi, thì ta sẽ rời
bỏ họ mà trở về với ta, tất sẽ nghĩ đến chuyện cũ Bàng Mông. Dân là dân
ta, họ không thể cưỡng ép đi theo họ được. Thế là lúc đầu họ dạy ta, chỉ vẽ
cho ta những cái khó, mà cuối cùng là ta được hưởng cái thành tựu, ta tự
điều khiển dễ dàng. Tôi thấy khắp các nước cũng như tình người đâu cũng
vậy, khi thiếu thì phải dựa vào người, khi đủ rồi thì trở về với mình. Đó là
lý thế đương nhiên, không đợi bày đặt mới biết. Cho nên nói rằng ngồi mà
hưởng lợi là vậy.
5. Ngày nay cái khó của ta là ở chỗ bắt đầu. Nếu chần chừ không biết
nắm lấy cơ hội trước, thì việc họ thèm thuồng nhỏ dãi không phải chỉ một
ngày, thế tất họ sẽ dùng trăm cách cố làm sao nắm lấy cho được. Ví như
trong nhà có một chỗ bí mật không hề mở cho ai thấy ắt sẽ khiến người ta
sinh nghi. Bọn cướp không phải trên trời xuống, tất cũng là người trên đất
này, chúng sẽ lấy kỳ được những thứ cất giấu đó mới thôi. Nay nếu ta mở
toang các cửa, để cho họ thấy rõ mọi vật đều có chủ, thì không thể thừa cơ
gây hấn, chỉ có dùng lối mềm dẻo để xin mà thôi. Khi đó quyền định đoạt
thuộc về ta. Ngày nay nếu ta nhân có họ xin mà mở các cảng khẩu để
thuyền bè các nước ra vào, ta ngồi mà thu thuế để tăng quốc dụng, như ở
