"Nó đấy, chuồng ngựa của ta đấy", lão nói rõ to, vừa chăm chú ngắm
nghía những vệt đen sì trong đống vôi gạch đổ nát: những chiếc xà lồi ra,
những chiếc đòn tay và cọc. Lão đi ra xem những tổ ong của lão. Lão nhìn
thấy chúng từ xa, chúng bị phá phách tan hoang hết. Lão nghe thấy tiếng
ong vo ve không ngớt, xem như những con ong ấy muốn che chở cho thân
thể người thanh niên nuôi chúng đang nằm còng queo ở đó, dưới gốc một
cây tần bì.
"Nó đấy, nhà nuôi ong của ta đấy".
Lão đứng quan sát bầy ong đen bay liệng trên xác chết. Lão đi ra vườn
quả của nông trường, Không còn lấy một quả táo, một quả lê ở trên cành,
Bọn lính cưa thân những cây ăn quả, lấy rìu bổ và nguyền rủa những cây gỗ
quánh.
"Gay nhất - Cô-ten-cô nghĩ - là chặt cây lê và cây anh đào, thớ gỗ cứ
xoắn tít vào nhau".
Những xe bếp lưu động tỏa khói trong vườn quả. Bọn cấp dưỡng nhổ
lông ngỗng, cạo lông tơ lợn sữa bằng dao cạo, gọt khoai tây, cà-rốt và củ
cải. Ngồi dưới những gốc cây, hàng mấy chục, mấy trăm tên lính đang nhai
chem chép ầm ĩ, nuốt nước ngọt của những quả táo trắng to, của những quả
lê mềm và ngọt như đường. Và tiếng nhai của những hàm răng ấy, lão Cô-
ten-cô thấy như nó làm cho mọi tiếng động dịu hẳn đi: tiếng còi xe cộ qua
lại lũ lượt, tiếng động cơ sình sịch, những tiếng kêu la, tiếng bò cái rống
kéo dài và tiếng gà vịt quang quác. Cho đến nỗi dù trời có nổ sấm, thì sấm
cũng bị vùi vào trong tiếng nhai ngấu nghiến và vui vẻ của mấy trăm tên
lính Đức ấy.
Tâm thần lão Cô-ten-cô mỗi lúc một thêm bối rối. Lão đi vơ vẩn trong
làng, chẳng biết tại sao mà cũng chẳng rõ đi đâu. Các chị nông dân giãn ra
khi lão qua; đàn ông thì ngó lão mà mắt chẳng nhìn, đầu óc để tận đâu đâu
ấy; các bà già coi khinh cái chết, vung những nắm tay gầy giơ xương và
chửi lão mất mặt với những câu rủa độc địa, nặng nề. Lão đi trong làng,
chốc chốc lại quay đầu lại. Cái áo đen của lão đã phủ một lớp bụi dày. Mặt
mũi đầy mồ hôi mồ kê, cáu ghét. Đầu lão nhức như búa bổ. Lão cảm thấy
