hay không? Dù sao, người đi bộ việt dã vẫn có được niềm an ủi là quang
cảnh liên tục thay đổi xung quanh mình, và với mỗi thay đổi đó, người ấy
thấy hy vọng nhiều hơn trong việc tìm đúng đường ra. Người nào bị lầm
đường lạc lối ngay trong nội tâm mình thì không có một khu vực rộng như
thế để mà di chuyển; chẳng mấy chốc hắn ta sẽ cảm thấy đó là một vòng
tròn mà hắn không thể tìm được lối ra.
Và tôi nghĩ rằng chính anh ta sẽ có cùng trải nghiệm đó, nhưng ở một
mức độ kinh khiếp hơn nhiều. Tôi không tài nào hình dung ra được cái gì
làm dằn vặt, khổ sở hơn một đầu óc lắm mưu mô mà lại mất đi sự mạch lạc
trong suy nghĩ rồi thì hướng tất cả sự sắc sảo của nó chống lại chính nó bởi
vì lương tâm đang thức tỉnh và giờ đây vấn đề là làm sao anh ta tự cứu
mình thoát khỏi tình trạng bối rối này. Có nhiều lối ra từ cái hang cáo của
anh ta, đúng thế, nhưng cả thảy đều vô ích: ngay lúc mà tâm hồn bất an của
anh ta nghĩ là đã thấy ánh sáng ban ngày chiếu vào hang cáo thì hóa ra đó là
một lối vào mới lại hiện ra, và thấy mình cứ bị niềm tuyệt vọng truy đuổi
như con thú săn hoảng sợ, anh ta luôn luôn kiếm tìm một lối ra nhưng lại
luôn luôn tìm thấy một lối vào, và lối vào này thì dẫn anh ta quay lại với
chính mình. Một người như thế thì không bao giờ là thứ mà người ta có thể
gọi là một tên tội phạm; anh ta rất thường bị thất vọng vì những mưu mẹo
của riêng mình, ấy vậy mà một hình phạt còn kinh khiếp hơn hình phạt
dành cho kẻ tội phạm lại giáng xuống anh ta, bởi vì ngay cả sự đau khổ vì
hối hận có hiện hữu đi nữa thì nó là cái gì so với cái chứng điên dại có ý
thức này cơ chứ? Hình phạt dành cho anh ta có đặc điểm hoàn toàn thẩm
mỹ, bởi vì ngay cả cụm từ “lương tâm thức tỉnh” đã quá đức hạnh để sử
dụng đối với anh ta; lương tâm thành hình trong anh ta chỉ là một ý thức
cao cấp hơn, tự biểu lộ như một sự bất an mà theo một nghĩa sâu xa hơn thì
sự bất an này không buộc tội anh ta nhưng làm anh ta thao thức, và không
để cho anh ta nghỉ ngơi chút nào trong nỗi bất an vô bổ đó. Anh ta cũng
