Những điều nói trên là thực tế, là cái lẽ thường tình. Nhưng đối với
người tù Hồ Chí Minh hoàn cảnh đã được hoán cải. Mặc dù phải chịu đựng
những áp lực đang đè nặng, không gian thu hẹp dần, thời gian lặng lẽ trôi
tự nhiên, thân cô thế cô, cơ cực khôn xiết, vậy mà tinh thần không nao
núng, tâm hồn rộng mở, chủ động nhập cuộc, đón nhận, giao hòa với thế
giới trong tù và cả với thế giới ngoài nhà tù. Cảnh tượng chiều hôm không
còn cô quạnh, hoàn cảnh khắc nghiệt bị đẩy lùi trước sự giao cảm của con
người với thế giới xung quanh.
Thơ kể rằng: Vãn xan ngật liễu, nhật tây trầm (cơm chiều xong, mặt
trời đã lặn về tây). Mặt trời lặn tức trời bắt đầu tối, rồi tối hẳn, tối mịt khiến
nhà ngục Tĩnh Tây trở nên u ám. Nhưng lại cũng chính lúc này Xứ xứ sơn
ca dữ nhạc âm nơi nơi vang rộn tiếng ca dân dã và tiếng nhạc như một Viện
hàn lâm nghệ thuật nhỏ vậy. Nguyên tác mỹ thuật tiểu hàn lâm có thể hiểu
và xem đó là quán nhỏ nghệ thuật. Người dân tộc Choang ở huyện Tĩnh
Tây rất yêu thích hát dân ca. Từ trong nhà tù, nghe tiếng hát dân ca (sơn ca)
và tiếng nhạc, người tù cảm thấy như đang được thưởng thức âm nhạc ở
một quán nghệ thuật. Những sinh hoạt văn hóa này là ở ngoài nhà tù vang
vọng vào trong nhà tù là do tù nhân - thi nhân Hồ Chí Minh cảm nhận và
hóa thân vào một môi trường nghệ thuật đầy sức sống, biến ngục tù thành
một mỹ thuật tiểu hàn lâm trong tâm tưởng. Những chật hẹp, cực khổ bị
đẩy xa, không gian được mở rộng hòa chung với cuộc sống sinh hoạt bình
thường xung quanh, không còn bị tù túng, bị đóng khung trong bốn bức
tường tù nữa, không phải như đã có người hiểu bài thơ là “sinh hoạt trong
tù có lúc cũng tưng bừng tiếng cười tiếng hát”. Đây là một cách nhìn và
cảm nhận thế giới khác thường bằng thứ ánh sáng bên trong chứ không
phải bằng con mắt và tình cảm thông thường. Khúc hát dân ca với tiếng đàn
tiếng sáo đã làm cho bóng tối mờ mịt, không gian u ám trong nhà tù phút
chốc bừng lên, biến thành nơi thưởng thức nghệ thuật, và người tù có thể
hòa cùng với âm vang rộn ràng, tha thiết của tiếng hát dân ca đã chuyển
buồn thành vui.
