Trên đảo, thuộc địa tan rã trong bầu không khí hành quyết và khủng bố; bị
mọi người chán ghét, bị người này coi là kẻ phản bội, người khác coi tên bỏ
đạo, người Anh-điêng thì khiếp sợ ông, người Bồ Đào Nha thì khiến ông khiếp
sợ, Villegaignon từ bỏ giấc mơ của mình. Pháo đài Coligny, do người cháu họ
của ông là Bois-le-comte chỉ huy, rơi vào tay người Bồ Đào Nha năm 1560.
Trong cái thành phố Rio mà giờ đây tôi được thỏa thích khám phá này, chính
hương vị của cuộc phiêu lưu ấy là điều đầu tiên tôi mong muốn nhận biết.
Ðúng ra, tôi đã đoán được nó vào một ngày nọ ở dưới đáy vịnh, trong dịp tham
gia một cuộc du khảo khảo cổ học do Bảo tàng Quốc gia tổ chức chào mừng
một nhà bác học người Nhật. Một chiếc thuyền máy đã bỏ chúng tôi lại trên
một bãi lầy ở đó có một vỏ tàu cũ đang gỉ nát; chắc chắn nó không thuộc thế
kỷ XVI; nhưng dù sao nó cũng mang lại một kích thước lịch sử của cái khoảng
không gian này nơi chẳng còn gì khác minh họa cho dòng chảy của thời gian.
Dưới những tầng mây thấp, sau một màn mưa bụi không dứt từ lúc bình minh,
thành phố xa xôi đã biến mất. Mãi phía bên kia, những con cua lúc nhúc trong
lớp bùn đen và những cây đước chẳng bao giờ biết được hình thù phình ra là
do sinh trưởng hay do thối rữa, khu rừng để nhô ra thành những bóng đen ướt
sũng vài túp lều tranh không thuộc về bất kỳ thời đại nào. Xa hơn nữa, những
sườn núi thả chìm những con dốc hiểm của chúng vào một màn sương mù nhợt
nhạt. Đến gần rặng cây, chúng tôi đạt đến đích của cuộc viếng thăm: một bãi
cát, ở đó những người nông dân vừa mới khai quật lên nhiều mảnh gốm vỡ.
Tôi nắn những mảnh gốm dày ấy, không thể chối cãi là do người Tupi chế tác,
có thể biết chắc qua lớp men phủ ngoài màu trắng viền đỏ và cả mạng lưới sắc
nét những đường kẻ màu đen, hết sức rối rắm nhằm đánh lạc hướng, người ta
bảo vậy, đám ma quỷ thường đi tìm xương người ngày trước vốn được cất
trong những chiếc chum này. Người ta giải thích cho chúng tôi rằng chúng tôi
có thể đi ô tô đến địa điểm này, cách trung tâm thành phố gần năm mươi
kilomet, nhưng mưa đã cắt đứt các đường mòn, có nguy cơ chặn chúng tôi lại
cả tuần lễ. Nếu vậy có khi chúng tôi lại càng đến được gần hơn một quá khứ đã
bất lực trong việc làm biến đổi cái chốn buồn thảm này, nơi có thể Léry đã giải
khuây trong khi phải chờ đợi bằng cách ngắm nhìn chuyển động nhanh nhẹn
