Nấp mình trong cái rừng đá ấy, đám tinh hoa của thành phố Paulo, giống
như các loài lan được ưa thích của nó, họp thành một hệ thực vật uể oải và
mang nhiều chất xa xứ hơn là nó vẫn tưởng. Các nhà thực vật học dạy rằng các
giống cây nhiệt đới gồm nhiều loài khác nhau hơn là ở vùng ôn đới mặc dù,
ngược lại, mỗi loài đôi khi chỉ có một số rất ít cá thể. Cái grão fino địa phương
đã đẩy nét riêng biệt này đến cùng cực.
Một xã hội thu nhỏ đã tự phân chia các vai trò. Mọi công việc, mọi sở thích,
mọi tò mò biện minh được của nền văn minh đương đại đều gặp thấy ở đây,
nhưng mỗi thứ chỉ có một đại diện duy nhất. Bạn bè của chúng tôi đúng ra
không phải là những con người, mà đúng ra là những chức danh mà tầm quan
trọng thực chất, chứ không phải sự sẵn sàng của họ, hình như đã ấn định danh
sách. Vậy nên có người Công giáo, người theo chủ nghĩa tự do, người theo chủ
nghĩa chính thống, người cộng sản; hoặc trên một bình diện khác: người sành
ăn, người mê sách, người chơi chó (hay ngựa) nòi, chơi tranh cổ, chơi tranh
hiện đại; và cả nhà thông thái địa phương, nhà thơ siêu thực, nhà âm nhạc học,
họa sĩ. Không có mối bận tâm thực sự muốn đào sâu một lĩnh vực kiến thức
nào là căn nguyên những xu hướng trên; nếu như hai cá nhân, do một thủ đoạn
hay do ganh tị, nhận ra rằng họ chiếm lĩnh cùng một lĩnh vực hay hai lĩnh vực
khác biệt nhưng quá gần gũi, họ không có mối bận tâm nào khác ngoài việc
tiêu diệt lẫn nhau và dồn vào đó một sự kiên trì và một sự hung dữ rõ rệt.
Ngược lại, giữa các vùng độc chiếm láng giềng, người ta dành cho nhau những
cuộc viếng thăm tri thức, người ta cúi chào nhau: mỗi người bận tâm, không
chỉ bảo vệ công việc của mình, mà còn hoàn thiện cái vũ điệu xã hội học ấy
nơi hình như xã hội Paulo tìm thấy sự khoái chí vô tận trong việc thực hiện.
Cần phải thừa nhận rằng một số vai trò được thực hiện với một sự sôi nổi
khác thường, do sự kết hợp giữa tài sản được thừa kế, vẻ đẹp bẩm sinh và thói
tinh quái học được, khiến việc lui tới các salon vừa thú vị vừa thật đáng thất
vọng. Nhưng, sự cần thiết, vốn đòi hỏi mọi vai trò phải được có người chiếm
giữ để hoàn tất cái xã hội thu nhỏ và chơi cuộc chơi lớn của nền văn minh,
cũng dẫn tới một vài chuyện ngớ ngẩn: người cộng sản lại là kẻ thừa kế giàu có
của tập đoàn phong kiến địa phương, và một xã hội hết sức giả tạo dù sao cũng
