cho phép một trong số thành viên của nó, song là người duy nhất - bởi lẽ hẳn
phải có nhà thơ tiên phong - được giới thiệu người tình của anh ta với mọi
người. Một vài nghề nghiệp chỉ có thể được đảm nhiệm bởi những kẻ bất đắc
dĩ: nhà tội phạm học là một nha sĩ, người đã đưa vào ngành pháp y việc nặn
khuôn các hàm răng thay vì lấy vân tay để xác định thủ phạm; người theo chủ
nghĩa quân chủ sống để sưu tập các mẫu vật bát đĩa của tất cả các gia đình
vương triều trên toàn thế giới: các bức tường phòng khách của ông ta treo kín
đặc đĩa, trừ vị trí cần thiết dành cho một chiếc két sắt lưu giữ những bức thư
trong đó các bà tùy nữ của các nữ hoàng bày tỏ sự quan tâm của họ đối với
việc ông cần xin các thứ đồ nội trợ ấy.
Sự chuyên môn hóa trên bình diện thượng lưu này đi đôi với một nỗi thèm
khát tính bách khoa. Nước Brésil học thức đọc nghiến ngấu những cuốn sách
và các công trình phổ biến khoa học. Thay vì khoe khoang uy tín hãy còn vô
song của nước Pháp ở ngoại quốc, lẽ ra khôn ngoan hơn thì các vị bộ trưởng
của chúng ta nên chú tâm tìm hiểu nguyên do của uy tín ấy; tiếc thay, ngay từ
thời kỳ đó, uy tín ấy có được do sự phong phú những độc đáo của một nền
sáng tạo khoa học đang suy yếu hơn là do tài năng, mà nhiều nhà bác học của
chúng ta vẫn còn có được để khiến cho những vấn đề khó khăn mà họ đã đóng
góp khá khiêm tốn trở nên có thể tiếp cận được. Trong ý nghĩa đó, tình yêu của
Nam Mỹ dành cho nước Pháp một phần là do từ sự đồng mưu ngầm dựa trên
một xu hướng chung muốn tiêu thụ, và tạo điều kiện dễ dàng cho người khác
tiêu thụ hơn là tạo ra sản phẩm. Những tên tuổi lớn được tôn sùng ở bên ấy:
Pasteur, Curie, Durkheim, tất cả đều đã thuộc về quá khứ, hẳn là còn khá gần
để biện hộ cho một sự tín nhiệm rộng rãi; nhưng với sự tín nhiệm ấy chúng ta
chỉ còn phục vụ được lợi ích nhỏ nhoi được coi trọng trong chừng mực một
loại khách hàng quen tiêu hoang tự họ thấy thích chi ra để đầu tư. Chúng ta chỉ
miễn được cho họ khỏi tốn công thực hiện.
Thật đáng buồn khi nhận thấy rằng ngay cái vai trò người môi giới tri thức
ấy mà nước Pháp đã tự để mình trôi trượt vào đó, ngày nay đối với nó có vẻ
cũng trở thành quá nặng. Phải chăng chúng ta là tù binh đến mức ấy của một
quan điểm khoa học thừa kế được từ thế kỷ thứ XIX, theo đó, mỗi một lĩnh
