vực của tư duy đủ hẹp để cho một người có đầy đủ những phẩm chất truyền
thống của người Pháp: văn hóa phổ quát, linh hoạt và minh mẫn, đầu óc logic
và tài năng văn học, thì có thể bao quát toàn bộ và, làm việc đơn độc, có khả
năng tự mình tư duy lại và cung cấp một hợp đề về lĩnh vực đó? Mặc cho anh
có thích thú hay không, thì khoa học hiện đại không cho phép lối khai phá thủ
công ấy nữa. Nơi ngày trước chỉ cần một chuyên gia để đem lại danh tiếng cho
đất nước mình, giờ đây cần cả một đội quân, mà chúng ta không có; các thư
viện cá nhân đã trở thành những của hiếm bảo tàng, nhưng các thư viện công
cộng của chúng ta, không có trụ sở, không có ngân sách, không có nhân viên
làm tư liệu và thậm chí không đủ ghế ngồi cho người đọc, khiến các nhà
nghiên cứu chán ngấy thay vì phục vụ cho họ. Cuối cùng, việc sáng tạo khoa
học ngày nay là một sự nghiệp tập thể và hết sức vô danh mà chúng ta được
chuẩn bị đến mức tối thiểu, bởi quá ư chuyên tâm vào việc kéo dài đến lỗi thời
những thành công dễ dãi của các bậc kỳ tài cũ của chúng ta. Liệu các vị này có
còn tiếp tục tin tưởng lâu dài rằng một cách làm việc đã vượt qua được mọi thử
thách có thể bù đắp được cho sự thiếu hụt một sự tham gia chung?
Nhiều đất nước non trẻ hơn đã hiểu ra bài học. Trong cái nước Brésil này,
nơi từng biết đến một vài thành công cá nhân chói lọi, nhưng hiếm hoi:
Euchidesda Cunha, Oswaldo Cruz, Chagas, Villa - Lobos, mãi cho đến gần
đây, văn hóa vẫn còn là một thứ đồ chơi dành cho những người giàu. Và chính
vì bộ phận thống trị ấy cần tới một dư luận công chúng có xu hướng dân sự và
thế tục, để chống đối lại ảnh hưởng truyền thống của Nhà thờ và quân đội,
cũng như của quyền lực cá nhân, mà bằng việc khai sinh Viện Đại học São
Paulo, họ bắt tay vào việc mở rộng nền văn hóa cho một đám khách hàng rộng
rãi hơn.
Khi tôi đến Brésil để tham dự vào việc thành lập Viện Ðại học này, tôi đã
nhìn - tôi vẫn còn nhớ chuyện đó - điều kiện sống nghèo nàn của các đồng
nghiệp người địa phương với con mắt thương hại có phần cao ngạo. Thấy các
giáo sư ấy được trả đồng lương một cách thảm hại, buộc phải kiếm ăn bằng
những công việc giấu giếm, tôi lấy làm tự hào được là người của một đất nước
có nền văn hóa lâu đời, ở đó việc làm một nghề tự do có đầy đủ các bảo đảm
