trung cao độ con người trên một không gian nhỏ bé và do độ dài của chu kỳ
của nó, nó đổ dồn vào nơi hội tụ của mình những thái độ vô thức, mỗi cái đều
cực nhỏ nhưng do số lượng những cá nhân biểu thị thái độ ấy theo cùng một
danh nghĩa và cùng một cách thức, chúng trở nên có khả năng dẫn tới những
hệ quả to lớn. Việc phát triển của các thành phố từ đông sang tây và việc phân
cực giàu nghèo theo cái trục đó, không thể hiểu được nếu ta không thừa nhận
đặc quyền - hay là sự lệ thuộc - của các thành phố, theo kiểu một chiếc kính
hiển vi, và nhờ khả năng phóng đại là đặc trưng của chúng, để làm xuất hiện
trên bề mặt của ý thức tập thể cái khối nhung nhúc như vi khuẩn những mê tín
dị đoan có từ thời tổ tiên xa xưa và luôn sống động.
Vả chăng, liệu đó có đúng là mê tín không? Trong những điều ưa chuộng
như vậy, tôi nhìn thấy đúng ra là dấu hiệu của một minh triết mà các dân tộc
hoang dã đã thực hành một cách tự phát và sự phản kháng hiện đại chống lại
nó mới thực sự là điên rồ. Họ thường biết cách có được sự hài hòa về tinh thần
với giá rẻ nhất. Có những món nợ vay quá đắt, những giận dỗi vô bổ nào ta
không tự miễn trừ được cho ta nếu ta chịu chấp nhận những điều kiện có thực
của trải nghiệm nhân sinh và rằng vượt qua được một cách trọn vẹn những
khuôn khổ và nhịp điệu của những điều kiện ấy là chẳng hề phụ thuộc vào ta?
Không gian có những giá trị riêng của nó, giống như âm thanh và mùi hương
có màu sắc và tình cảm có một trọng lượng. Cuộc tìm kiếm những tương ứng
ấy không phải là một trò chơi của thi sĩ hay một trò lừa (nên người ta đã dám
viết về sonnet
của các nguyên âm, là ví dụ kinh điển ngày nay cho nhà ngôn
ngữ học hiểu sâu đến cơ sở - không phải là của màu sắc các âm vị vốn thay đổi
tùy theo các cá nhân - mà của mối liên hệ kết hợp chúng lại và cho phép một
thang bậc hạn chế các khả năng); nó cung cấp cho nhà bác học thực địa mới
nhất và là thực địa mà công cuộc khai phá còn có thể mang lại cho ông ta
những phát hiện phong phú. Nếu như cá, theo cách của nhà thẩm mỹ, phân biệt
các mùi hương thơm thành sáng và đậm, và nếu ong sắp xếp các cường độ ánh
sáng theo mức nặng nhẹ - đối với chúng bóng tối là nặng và ánh sáng là nhẹ -
thì tác phẩm của người họa sĩ, của nhà thơ hay của nhạc sĩ, các huyền thoại và
biểu tượng của người hoang dã đối với chúng ta, nếu không phải như một hình
thái cao cấp của tri thức, thì ít ra cũng phải là cơ bản nhất, hình thái duy nhất
