thực sự là phổ biến, và tư duy khoa học chỉ là cái đầu nhọn của nó mà thôi: có
thể đâm xuyên sâu hơn vì được mài giũa trên tảng đá các sự kiện, nhưng lại
với cái giá đánh mất đi cái tinh lõi; và hiệu năng của nó nằm ở khả năng có thể
khoét sâu đủ mức để cho toàn bộ khối lượng của công cụ có thể hoàn toàn luồn
theo phần mũi.
Nhà xã hội học có thể giúp đỡ công việc tạo dựng này bằng một chủ nghĩa
nhân đạo tổng thể và cụ thể. Bởi những hiển lộ lớn của đời sống xã hội có
điểm chung với tác phẩm nghệ thuật là chúng được nảy sinh ở cấp độ của đời
sống vô thức, vì trong trường hợp thứ nhất chúng là sản phẩm tập thể, và dù
trong trường hợp thứ hai chúng có mang tính cá nhân, nhưng sự khác biệt vẫn
là thứ yếu, thậm chí chỉ là bề ngoài vì những cái này được làm ra bởi công
chúng, còn những cái kia thì được làm ra vì công chúng, và công chúng cung
cấp cho cả hai mẫu số chung của chúng và xác định những điều kiện của việc
sáng tạo ra chúng.
Như vậy, không phải là theo phép ẩn dụ khi ta có quyền so sánh - như ta rất
thường làm - một thành phố với một bản hòa tấu hay một bài thơ; đó là những
đối tượng cùng một bản chất. Có thể còn đáng quý hơn, thành phố nằm ở hợp
lưu của tự nhiên và nhân tạo. Là hội đoàn động vật đã đóng khung lịch sử sinh
học của chúng trong những giới hạn của nó và đồng thời lại nhào nặn lịch sử
ấy với tất cả những ý đồ của những sinh linh có suy nghĩ, do sự hình thành và
hình thái của mình, thành phố bao gộp trong nó cùng lúc sự sinh đẻ có tính
sinh học, việc phát triển hữu cơ và sự sáng tạo thẩm mỹ. Nó vừa là đối tượng
tự nhiên vừa là đối tượng văn hóa; cá nhân và nhóm; sống và mơ tưởng: chẳng
vật thể nào mang tính con người cho bằng.
Trong những thành phố tổng hợp của miền nam Brésil ấy, ý chí kín đáo và
bướng bỉnh bộc lộ trong việc bố trí các ngôi nhà, chuyên biệt hóa các mạch
giao thông, phong cách mới ra đời của các khu phố, dường như càng mang
nhiều ý nghĩa hơn khi nó đi ngược lại bằng cách kéo dài cái tính khí thất
thường đã dẫn đến việc sinh ra công trình này. Lonbrina Nova-Datzig,
Rolandia và Arpongas - được sinh từ quyết định của một nhóm kỹ sư và nhà
