hương vị xứ lạ và đuổi kịp, sau một khoảng khuất vắng dài 5.000 năm, cái kiểu
sống buồn tẻ và đầy hiệu quả mà nó có thể đã phát minh ra vào thiên niên kỷ
thứ ba và sau đó đã dịch chuyển trên bề mặt trái đất, tạm thời đứng yên lại ở
Tân Thế Giới trong thời kỳ đương đại đến mức được chúng ta đồng nhất với
châu Mỹ, nhưng từ năm 1850, lại tiếp tục cuộc tiến bước về hướng Tây, đến
Nhật Bản và ngày nay bắt gặp li nguồn gốc của nó, sau khi đã hoàn thành
chuyến vòng quanh thế giới.
Trong dải thung lũng Indus, tôi đã lang thang giữa những tàn tích khắc khổ
mà các thế kỷ, cát, lụt lội, san-pết
và những cuộc xâm lược của người Aryen
đã giữ lại từ nền văn hóa cổ xưa nhất của phương Đông: Mohenjo - Daro,
Harappa, những viên ngọc rắn đanh toàn là gạch và mảnh gốm vỡ. Cảnh những
khu nhà thợ mỏ cổ đại ấy thật mới đáng thất vọng làm sao! Những đường phố
được vạch ra bằng cách căng dây và cắt nhau vuông góc; những khu thợ
thuyền nhà cửa giống hệt nhau; những xưởng công nghệ để xay bột, nấu chảy
và đẽo gọt kim loại, và chế tạo những chiếc cốc bằng đất sét mà mảnh vỡ còn
nằm rải rác trên nền đất; những kho thóc của thành phố (mà bằng lối chuyển
đổi qua không gian và thời gian), người ta bảo một cách dễ dãi rằng chúng chất
đầy những “khối lớn”; những nhà tắm công cộng, những con kênh đào và cống
thoát nước; những khu biệt thự tiện nghi một cách chắc chắn và xấu xí. Không
có đài tưởng niệm, không có tác phẩm điêu khắc lớn, nhưng, nằm sâu 10 hay
20 met, những đồ mỹ nghệ thanh mảnh và những đồ trang sức quý, dấu vết của
một nghệ thuật chẳng chút bí ẩn và không có đức tin sâu sắc, nhằm thỏa mãn
nhu cầu phô trương và tính dâm ô của những người giàu có. Tất cả những thứ
đó gợi cho du khách những uy thế và khuyết tật của một đô thị lớn hiện đại; nó
báo trước những hình thức phát triển hơn của nền văn minh phương Tây, mà
Hợp chủng quốc Hoa Kỳ ngày nay trưng ra làm hình mẫu ngay cho cả châu
Âu.
Kết thúc bốn hay năm nghìn năm lịch sử, người ta thích nghĩ rằng một chu
kỳ đã khép lại; rằng nền văn minh đô thị, công nghiệp, tư sản, được mở đầu
bởi những thành phố của Indus, trong cảm hứng sâu xa của nó, cũng không
khác biệt gì lắm với nền văn minh nhằm, sau một phép biến đổi đối hợp trong
