Để tồn tại, chỉ cần ít thôi: chút không gian, chút thực phẩm, chút ít niềm vui,
chút đồ dùng nấu nướng và công cụ; đấy là cuộc sống thu gọn trong chiếc mùi
soa bỏ túi. Nhưng, ngược lại, dường như ở đây lại có rất nhiều linh hồn. Ta
nhận ra điều đó, qua sự nhộn nhịp của đường phố, sự nồng cháy của những cái
nhìn, sự cay nghiệt của chút tranh cãi; qua nét lịch sự trong những nụ cười mỗi
khi có người nước ngoài đi qua kèm theo, ở xứ đạo Hồi, một tiếng “saalam”,
bàn tay ấp lên trán. Làm sao có thể giải thích khác đi sự thoải mái của những
con người ấy khi đứng trong vũ trụ? Đấy đúng là nền văn minh của tấm thảm
cầu nguyện tượng trưng cho thế giới, hay của cái khoảng vuông vạch lên mặt
đất xác định một nơi thờ phụng. Họ kia, ngay giữa đường phố, mỗi người trong
cái vũ trụ là quầy hàng nhỏ bé của mình và bình thản chăm lo nền công nghiệp
của họ giữa đám ruồi nhặng, những khách qua đường và những tiếng ồn ào inh
ỏi: những người thợ cạo, thư lại, thợ cắt tóc, thợ thủ công. Để có thể chống
chọi được, cần phải có mối liên hệ rất chặt, rất riêng tư với cái siêu nhiên, và
đây có lẽ chính là nơi ẩn giấu một trong những bí mật của đạo Hồi cùng các
tôn giáo khác của khu vực này trên thế giới, rằng mỗi con người tự cảm thấy
thường xuyên hiện diện trước Thượng đế của mình.
Tôi nhớ một lần đi dạo ở Bãi biển Clifton gần Karachi, bên bờ Ấn Độ
Dương. Sau một kilomet toàn những đụn cát và đầm lầy, ta đến một bãi cát dài
sẫm màu, ngày hôm ấy thì vắng lặng nhưng vngày hội, đám đông kéo tới đó
trên những chiếc xe lạc đà kéo, những con lạc đà được chưng diện còn đẹp hơn
các ông chủ của chúng. Đại dương một màu trắng xanh nhạt. Mặt trời đang
lặn; ánh sáng như tỏa lên từ bãi cát và mặt biển, dưới một bầu trời ngược sáng.
Một ông già đầu quấn khăn đã ứng biến tự tạo cho mình một điện thờ cá nhân
với hai chiếc ghế tựa bằng sắt mượn ở một quán rượu gần đó, trong quán đang
nướng món kebab. Đơn độc trên bãi cát, ông cầu nguyện.
