Demra là một xóm gần như nằm trong nước do sự bấp bênh của hệ thống bờ
bao nhô lên, trên đó những túp lều xúm xít trong các bụi cây. Tôi đã thấy đám
cư dân ở đấy, từ những đứa bé nhỏ tuổi, từ tảng sáng đã bận bịu dệt bằng tay
những tấm lụa mút-sơ-lin xưa kia từng làm nổi danh thành phố Dacca. Xa hơn
chút nữa, ở Langalbund, cả một vùng hoàn toàn tập trung vào việc làm ra
những chiếc cúc bằng xà cừ, loại dùng cho quần áo nam giới bên chúng ta.
Một tầng lớp những người thuyền chài, những người Bidyaya hay Badia,
quanh năm suốt tháng sống trong lều gianh trên thuyền của họ, đánh bắt và bán
những con trai nước ngọt nhằm cung cấp xà cừ; từng đống vỏ dính bùn khiến
các thôn xóm trông như những mỏ vàng. Sau khi được tẩy gỉ trong một chậu
nước ngâm axít, vỏ trai được đập vỡ bằng búa, rồi gọt mòn trên một đĩa mài
quay tay. Sau đó, mỗi mảnh tròn được đặt trên một giá đỡ để chế tác bằng một
cái đầu giũa mòn gắn với một chiếc khoan bằng gỗ có tay cung điều khiển.
Cuối cùng, một dụng cụ tương tự, nhưng đầu nhọn, được dùng để khoan bốn
lỗ. Bọn trẻ con khâu những chiếc cúc áo đã làm xong, từng tá, trên những tờ
bìa có bọc giấy trang kim, như được bán trong các cửa hiệu tạp hóa tỉnh lẻ của
chúng ta.
Trước khi có những biến đổi lớn về chính trị đưa đến nền độc lập của các
nước châu Á, ngành công nghiệp khiêm nhường cung cấp mặt hàng cho thị
trường Ấn Độ và các đảo Thái Bình Dương đã tạo nguồn sống cho những
người lao động, dù có sự bóc lột mà họ là - và tiếp tục là - đối tượng của tầng
lớp cho vay nặng lãi và những kẻ trung gian, các mahajan, ứng trước nguyên
liệu và sản phẩm chế biến. Giá của những thứ này đã tăng lên gấp năm hay sáu
lần, trong khi do đóng cửa thị trường, sản lượng của vùng đã tụt từ 60.000
grosses
mỗi tuần xuống dưới 50.000 grosses mỗi tháng; cuối cùng, cùng thời
gian đó, tiền công trả cho người sản xuất đã tụt mất 75%. Gần như chỉ ngày
trước ngày sau, 50.000 con người đã thấy khoản thu nhập vốn đã không đáng
kể chỉ còn bằng 1%. Nhưng chính vì bất chấp những hình thái sống nguyên
thủy, con số dân cư, khối lượng sản xuất và dáng dấp của sản phẩm đã hoàn
thành không cho phép ta coi đây là nghề thủ công đích thực. Trong vùng nhiệt
đới châu Mỹ - ở Brésil, Bolivie hay Mexico - cụm đó (nghề thủ công đích
