Những đồ vật khiến ta trầm tư ấy vẫn còn trong các bộ lạc như là nhân
chứng của một thời kỳ khi người Anh-điêng không biết đến nhà ở, quần áo,
cũng như vật dụng bằng kim loại. Và trong những ký ức nửa ý thức của con
người, những kỹ thuật xưa cũng còn được lưu giữ. Thay vì những que diêm, đã
được biết đến rộng rãi nhưng đắt và khó kiếm, người Anh-điêng vẫn cứ ưa
thích việc quay hay xát mạng vào nhau hai mẩu gỗ mềm của cái khoan lửa. Và
những khẩu súng trường, súng lục cũ kỹ xưa kia do chính phủ phân phát,
thường thấy chúng treo trong những ngôi nhà bỏ hoang, trong khi người đàn
ông đi săn trong rừng với cây cung và những mũi tên của một kỹ thuật cũng
chắc chắn như kỹ thuật của các dân tộc chưa hề biết đến vũ khí nóng. Như vậy
những lối sống cổ xưa, bị che phủ sơ sài bởi những nỗ lực của nhà cầm quyền,
lại mở đường đi của chúng, cũng chậm rãi, và vững tin như những đoàn người
Anh-điêng gặp, đi trên những con đường mòn trong rừng, trong khi các mái
nhà đổ rụi ở những ngôi làng bỏ hoang.
Trong khoảng mười lăm ngày, chúng tôi cưỡi ngựa trên những đường mòn
gần như không nhận ra được, qua những dải rừng rộng lớn đến mức nhiều khi
phải đi đến khuya để đến được túp lều dừng chân. Tôi chẳng biết làm sao mà
đàn ngựa, bất chấp bóng tối mà một thảm thực vậy dày tới ba mươi mét trên
đầu chúng tôi phủ kín bưng, có thể tìm được chỗ đặt chân. Tôi chỉ còn nhớ
nhiều giờ chạy dồn, do ngựa phi nước chập. Có lúc, lao xuống một sườn dốc
đứng, chúng hất chúng tôi về phía trước và để khỏi bị ngã, bàn tay phải sẵn
sàng bám chặt vào mõm cao của bộ yên ngựa nông thôn; hơi mát bốc lên từ
mặt đất và tiếng vỗ âm vang, có thể đoán là đang qua một khúc sông cạn. Rồi
thì, đảo ngược độ lắc lư, ngựa chật vật trèo lên bờ sông đối diện, qua động tác
lộn xộn và khó hiểu của nó trong đêm đen, dường như muốn trút bỏ bộ yên
cương và người kỵ sĩ. Khi trạng thái thăng bằng được khôi phục, chỉ còn mỗi
việc là tỉnh táo để không đánh mất lợi ích của thứ dự ít ra cứ hai lần thì đúng
một, cho phép ta kịp thụt đầu xuống tránh một cành cây sà thấp quất vào mặt,
dù không hề nhìn thấy.
Chẳng bao lâu sau, có thể nhận ra một âm thanh ở xa; không còn là tiếng
gầm của con báo chúng tôi đã nghe thấy lúc buổi hoàng hôn. Lần này, là một
