con chó sủa, chỗ dừng chân đã gần. Mấy phút sau, người dẫn đường chuyển
hướng; theo sau anh ta, chúng tôi bước vào một khu đất bỏ hóa nhỏ có những
thân cây xẻ dọc quây một bãi chăn thả gia súc; phía trước một túp lều, vách
bằng thân cây cọ rời, mái rơm, có hai hình người mặc quần áo mỏng bằng vải
bông trắng động đậy: các vị chủ nhà của chúng tôi, chồng thường là có nguồn
gốc Bồ Đào Nha, vợ là người Anh-điêng. Dưới ánh đèn bấc tẩm dầu hỏa, đã
nhanh chóng điểm qua các thứ trong nhà: nền nhà bằng đất nện, một chiếc bàn,
một tấm giát giường bằng ván xẻ, vài chiếc hòm gỗ dùng làm ghế ngồi và
trong chiếc bếp lò bằng đất sét khô cứng, một lô đồ dùng nấu nướng gồm
những chiếc bi đông và những vỏ đồ hộp nhặt được. Người ta vội vã mắc
những chiếc võng bằng cách luồn dây qua những kẽ hở trên vách; hoặc ra nằm
ngủ bên ngoài, trong paiiol, tức hàng hiên ở đó cây ngô thu hoạch được chất
đống để tránh mưa. Thật hết sức đáng ngạc nhiên là một đống bông lúa khô,
vẫn còn lá bọc quanh lại là một tấm đệm ngủ tiện nghi; tất cả những hạt lúa
hình thuôn dài ấy trườn ép vào với nhau và tất cả tự tạo hình theo cơ thể người
nằm ngủ. Hương vị tinh khiết, có mùi cỏ và ngọt, của cây ngô phơi khô có tác
dụng tiết chế tuyệt vời. Song, cái lạnh và ẩm đánh thức ta vào lúc rạng sáng;
một màn sương mù trắng đục như sữa dâng lên từ khu rừng; phải vội quay vào
trong lều, nơi chiếc bếp lò sáng rực trong cái tranh tối tranh sáng thường trực
của gian nhà ở không có cửa sổ, vách đúng ra là một kiểu rào có lỗ thủng. Bà
chủ nhà pha cà phê được rang đến đen bóng và tẩm đường và chuẩn bị bốn
pipoca, hạt ngô rang nở như những bông tuyết ăn với những thỏi mỡ lợn dài;
dồn ngựa, đóng yên và lên đường. Chỉ trong giây lát, khu rừng đẫm nước lại
khép kín quanh túp lều đã bị bỏ quên.
Khu thổ dân São Feronymo trải rộng trên khoảng 100.000 hecta, có 450 thổ
dân, tập trung thành năm hay sáu ấp. Trước khi khởi hành, các bản thống kê
của trạm bảo vệ đã cho phép tôi hiểu được mức độ tàn phá do bệnh sốt rét, lao
phổi và nạn nghiện rượu gây ra. Trong vòng 10 năm nay, tổng số sinh không
vượt quá 170, trong khi riêng số tử vong của trẻ con đã tới 140.
Chúng tôi đã đến thăm những ngôi nhà bằng gỗ do chính phủ liên bang xây
dựng, tập trung thành những làng từ sáu đến mười bếp, nằm ven các dòng
