XXII
NHỮNG NGƯỜI MAN DÃ TỐT BỤNG
Mô tả theo trật tự nào đây những ấn tượng sâu sắc và lộn xộn ào ạt đến với
một người khách vừa tới một ngôi làng thổ dân mà nền văn minh còn tương
đối nguyên vẹn? Ở chỗ người Kaingang cũng như chỗ người Caduveo, nơi
những thôn xóm tương tự những thôn xóm của những người nông dân láng
giếng khiến chúng ta chú ý hơn cả là một cảnh nghèo khổ quá mức, thì phản
ứng đầu tiên là phiền muộn và ngao ngán. Trước một xã hội vẫn còn sống động
và trung thành với truyền thống của nó, cú sốc mạnh đến mức làm ta bối rối:
trong cái cuộn chỉ rối muôn màu kia, phải lần theo sợi nào trước tiên đây để
mà tìm cách tháo gỡ? Nhắc tới người Bororo vốn là trải nghiệm đầu tiên thuộc
loại này của tôi, tôi gặp lại những tình cảm đã xâm chiếm tôi khi tôi bắt tay vào
cuộc thực nghiệm gần đây nhất, trèo lên đỉnh một ngọn đồi cao trong một làng
người Kuki trên vùng biên giới Mianma, sau nhiều giờ đi bằng cả hai chân và
hai tay, bò cho được lên các con dốc đã bị những cơn mưa gió mùa không ngớt
biến thành bùn trơn trượt: kiệt sức về thể xác, đói, khát và tinh thần xáo động,
quả vậy; nhưng cơn choáng váng có nguồn gốc hữu cơ ấy lại rực sáng bởi
những tri giác về các hình thù và màu sắc: những ngôi nhà mà kích thước làm
cho chúng trở nên đường bệ dù rất mảnh mai; sử dụng những vật liệu và những
kỹ thuật mà chúng ta biết theo những cách biểu hiện của người lùn: vì những
ngôi nhà đó, không hẳn được xây mà là được buộc lại, được đan, được dệt, và
do sử dụng lâu mà bóng lên; thay vì đè bẹp con người ở đó dưới cái khối lạnh
lùng bằng đá, chúng phản ứng một cách mềm mại với sự hiện diện và cử động
của con người; ngược với ở ta, bao giờ chúng cũng chiều theo con người.
Quanh cư dân của mình, ngôi làng như dựng lên một bộ áo giáp nhẹ nhàng và
co dãn; gần giống với những chiếc mũ của phụ nữ ở ta hơn là với các thành
phố chúng ta: là món trang trí đồ sộ, còn giữ lại chút dáng vẻ của thời kỳ các
mái vòm và những vòm lá mà tài khéo léo của những ây dựng đã biết hòa giải
vẻ dễ dàng tự nhiên với sơ đồ khít khao của họ.
