người đàn ông, lặng lẽ và mệt mỏi, trở về khu trại và vứt cây cung và bó tên đã
vô dụng sang một bên, thì người ta moi từ chiếc gùi của người vợ ra một mớ
những thứ đáng buồn: vài quả cọ buriti ửng vàng, hai con nhện độc to, những
quả trứng thằn lằn nhỏ xíu và vài con thằn lằn; một con dơi, những quả cọ
bacaiuvu hay uaguasu nhỏ, một nắm châu chấu. Những quả có cùi được bóp
nát bằng tay trong một quả bầu chứa đầy nước, quả cứng thì dùng đá đè vỡ,
những con vật và ấu trùng thì vùi bừa trong tro nóng; và người ta vui vẻ ngốn
bữa ăn vốn không đủ xoa dịu cơn đói của một người da trắng nhưng ở đây thì
nuôi sống cả một gia đình.
Người Nambikwara chỉ có một từ để chỉ đẹp và trẻ, và một từ khác để chỉ
xấu và già. Như vậy, những đánh giá mỹ học của họ chủ yếu dựa vào giá trị
của con người và nhất là của giới tính. Nhưng, sự quan tâm lẫn nhau giữa hai
giới lại mang một tính chất phức tạp. Những người đàn ông đánh giá phụ nữ
một cách tổng thể, có phần hơi khác với việc đánh giá giới mình; tùy trường
hợp, họ tỏ ra thèm muốn, cảm mến hay yêu thương; tình trạng không rõ rệt của
các từ nhắc đến trên đây tự nó cũng là một lối tôn vinh. Tuy nhiên, và dù việc
phân chia giới tính trong lao động đã đặt lên vai phụ nữ một vai trò chủ yếu (vì
sự tồn tại của gia đình phần lớn dựa vào kết quả hái lượm của nữ giới), thì vai
trò đó vẫn là một loại hoạt động cấp thấp; cuộc sống lý tưởng vẫn là theo hình
mẫu của sản xuất nông nghiệp hay sắn bắn: đó được thật nhiều sắn, và những
con mồi lớn là mơ ước thường trực dù hiếm khi thành hiện thực. Trong khi cái
ăn góp nhặt được một cách phập phù được coi - và cũng đúng thực - là nỗi
nghèo khốn thường nhật. Trong văn học dân gian Nambikwara, từ ngữ “ăn
châu chấu”, là thứ thu nhặt được của trẻ con và đàn bà, tương đương trong
cách nói “thiếu thốn gay go” trong tiếng Pháp
. So sánh hai giới, người đàn bà
được coi là tài sản hiền dịu, quý giá và thương mến, nhưng ở cấp độ hai. Giữa
những người đàn ông với nhau, nói về phụ nữ với thái độ quan tâm thương hại,
và nói chuyện với phụ nữ với một thái độ khoan dung pha chút giễu cợt, là
điều thích hợp. Đàn ông thường nói: “Lũ trẻ con thì chưa biết, tôi thì tôi biết,
đàn bà thì chẳng biết gì,” và người ta nhắc đến nhóm docu, tức phụ nữ, những
lời đùa cợt, những cuộc trò chuyện của họ bằng một giọng trìu mến và chế
nhạo. Nhưng đấy là một thái độ xã hội. Khi người đàn ông còn lại một mình
