Những giải thích này cần thiết để hiểu được chuyện sau đây. Trong đám
hành lý tôi có mang theo vài quả bóng lớn đủ màu bằng giấy lụa mà người ta
thổi đầy hơi nóng vào bằng cách treo một ngọn đuốc bên dưới, mà ở Brésil
người ta thả bay lên trời hàng trăm quả trong dịp lễ thánh Jean; một buổi tối ý
nghĩ không đúng lúc xui khiến tôi cho những người thổ dân xem quang cảnh
đó. Một quả bóng đầu tiên bị cháy ngay dưới đất gây ra một trận cười lớn, cứ
như công chúng không biết chút nào về những gì đáng lẽ phải xảy ra. Ngược
lại, quả thứ hai quá thành công: nó vụt lên rất nhanh, lên cao tới mức ngọn lửa
của nó hòa lẫn vào màn sao đêm, lang thang rất lâu trên đầu chúng tôi và biến
mất. Nhưng không khí vui vẻ lúc đầu đã nhường chỗ cho những tình cảm khác;
đàn ông nhìn chăm chú và đối địch, phụ nữ hai tay ôm đầu và nép vào nhau,
thất thần. Từ nandé được nhắc đi nhắc lại. Sáng hôm sau, một phái đoàn nam
giới kéo đến chỗ tôi, đòi kiểm tra chỗ bóng dự trữ xem “trong đó có nandé
không.” Họ lục soát tỉ mỉ; mặt khác, nhờ tinh thần đặc biệt tích cực (dù điều
vừa nói trên đây) của người Nambikwara, một cuộc chứng minh về khả năng
nâng lên cao các vật được thả trên ngọn lửa, nếu như không được hiểu, thì dù
sao cũng được thừa nhận. Theo thường lệ, khi phải xin lỗi về một sự cố, người
ta trút tất cả lên đám phụ nữ “chẳng hiểu gì cả”, “hoảng hốt”, và sợ mọi thứ tai
ương.
Tôi không hề có ảo tưởng: sự việc rất có thể kết thúc xấu. Tuy nhiên, sự cố
này và những sự cố khác mà tôi sẽ kể sau, không hề làm suy giảm chút nào
tình bạn chỉ có thể có được nhờ quan hệ thân thiết lâu dài với người
Nambikwara. Vì vậy tôi thật choáng váng khi mới đây đọc thấy trong một xuất
bản phẩm của một đồng nghiệp nước ngoài, kể lại cuộc gặp gỡ của ông với
những nhóm thổ dân mà tôi đã sống cùng ở Utiarity 10 năm trước khi ông tới
thăm. Khi ông tới đó năm 1949, hai đoàn truyền giáo đã dừng chân ở đó:
những người thuộc dòng Tên mà tôi từng nhắc đến, và những nhà truyền giáo
Tin lành Mỹ. Nhóm thổ dân chỉ còn có 18 thành viên, mà về họ vị tác giả của
chúng ta viết như sau:
“Trong tất cả những người Anh-điêng tôi gặp Mato Grosso, nhóm này gồm
những người khốn khổ nhất. Trong số tám người đàn ông, một người bị bệnh
