Đối với tôi, đã được biết họ ở vào thời kỳ mà những bệnh tật do người da
trắng mang tới cũng đã giết chết họ hàng loạt, nhưng - kể từ khi có những cố
gắng bao giờ cũng đầy tính nhân đạo của Rondon - không có ai tìm cách khuất
phục họ, tôi muốn quên đi đoạn mô tả ngao ngán kia; và chỉ giữ lại trong ký ức
bức tranh trích ra từ các cuốn sổ tay mà một đêm tôi đã viết nguệch ngoạc dưới
ánh sáng ngọn đèn bỏ túi:
“Trong đồng cỏ tối tăm, những đống lửa trại sáng lên. Quanh bếp lửa, thứ
che chở duy nhất chống lại cái lạnh đang buông xuống, sau tấm bình phong
mỏng manh gồm những lá cọ và cành cây cắm vội xuống nền đất, hướng về
phía sợ gió hay mưa; bên trên những chiếc gùi chất đầy những đồ vật nghèo
nàn là cả một kho của cải trần gian; nằm ngủ ngay trên nền đất bao quanh, bị
ám ảnh vì những băng nhóm khác cũng hiếu chiến và sợ sệt như họ, những đôi
vợ chồng, quấn chặt lấy nhau, nhận ra ở nhau người này là chỗ dựa cho người
kia, là nguồn khích lệ, sự giúp đỡ duy nhất chống lại những khó khăn hằng
ngày và nỗi buồn hư ảo, thi thoảng lại tràn ngập tâm hồn người Nambikwara.
Người du khách lần đầu tiên hạ trại trong rừng sâu cùng với những người Anh-
điêng, bỗng thấy tràn đầy lo ngại và thương cảm trước cái nhân loại hoàn toàn
khánh kiệt đến mức này; cứ như họ bị đè bẹp xuống trên nền đất thù địch bởi
một tai họa định mệnh nào đấy; trần trụi, run rẩy cạnh những đống lửa lay lắt.
Anh ta sờ soạng lần bước giữa đám cây cỏ, tránh chạm phải một bàn tay, một
cánh tay, một thân người đoán được nhờ có ánh lửa. Vậy mà cái cảnh khốn
cùng ấy lại xào xạc những tiếng thì thầm và những tiếng cười. Những đôi lứa
ghì chặt lấy nhau cứ như trong nỗi hoài niệm về một hòa hợp đã mất; những
cái vuốt ve không dừng lại khi có người lạ đi qua. Có thể đoán ra ở tất cả
những con người ấy một niềm thương cảm vô bờ, một sự vô tư sâu thẳm, một
niềm thỏa mãn ngây thơ và đẹp đẽ của loài vật, và, tập hợp những tình cảm
khác nhau ấy lại, là một điều như là biểu hiện xúc động nhất và chân thực nhất
tình cảm thắm thiết của con người.
