dàng chịu tác động bởi những lời dối trá mà các tài liệu in ấn tung ra càng
nhiều hơn. Chắc chắn là việc đã rồi. Nhưng, trong ngôi làng Nambikwara của
tôi những cái đầu mạnh mẽ dù sao cũng khôn ngoan nhất. Những người cắt đứt
quan hệ với thủ lĩnh của họ sau khi ông thử chơi con bài văn minh (tiếp theo
cuộc viếng thăm của tôi, ông bị phần lớn những người trong nhóm rời bỏ) đã
lờ mờ hiểu rằng chữ viết và sự dối trá đã thâm nhập vào cuộc sống của họ cùng
một lúc. Lánh vào một khu rừng xa hơn họ thu xếp một cuộc nghỉ ngơi tạm
thời. Tài năng của viên thủ lĩnh, bất ngờ biết được sự trợ giúp mà chữ viết có
thể mang tới cho quyền kiểm soát của ông, và như vậy đạt đến được cái nền
tảng của thể chế dù không biết cách sử dụng nó, tuy vậy vẫn gây được sự thán
phục. Cùng lúc đó, giai đoạn này thu hút sự chú ý của tôi đến một phương diện
mới của đời sống Nambikwara: tôi muốn nói đến những mối quan hệ chính trị
giữa các cá nhân và các nhóm người. Tôi được quan sát chúng trực tiếp hơn.
Trong khi chúng tôi còn đang ở Utiarity, một đợt dịch đau mắt có mủ đã
bùng ra trong đám thổ dân. Vụ nhiễm trùng có nguồn gốc bệnh lậu cầu này lây
khắp cả nhóm người, gây đau đớn ghê gớm và có nguy cơ gây mù vĩnh viễn.
Trong nhiều ngày, nhóm người hoàn toàn tê liệt. Những người thổ dân tự chữa
bệnh bằng một thứ nước có ngâm một loại vỏ cây, nhỏ vào mắt bằng một chiếc
lá cuộn lại thành phễu. Bệnh lan sang nhóm công tác của chúng tôi: trước tiên
là vợ tôi, đã tham gia tất cả các chuyến khảo sát trước đây, được phân công
nghiên cứu văn hóa vật chất; cô ấy bị đau nặng đến mức phải cho đi sơ tán
hẳn; rồi đến phần lớn những người phục vụ và anh bạn người Brésil. Chẳng
bao lâu, không còn cách gì đi tiếp nữa; tôi để lại cho đại bộ phận của đoàn
được nghỉ cùng với người bác sĩ để chăm nom họ, và tôi, cùng với hai người
và mấy con vật, đi đến trạm báo Campos Novos, nơi đã phát hiện có nhiều
nhóm thổ dân quanh đó. Tôi ở đó 15 ngày gần như nhàn rỗi chỉ chuyên hái
những quả vừa chín tới của một vườn cây ăn quả đã bỏ hoang: những quả ổi
mà cái mùi chát và cái cùi rắn như đá không át được mùi thơm; quả cajus, cũng
rực rỡ như những con vẹt, lớp thịt xù xì với những mô xốp, chứa một thứ dịch
làm se lưỡi, vị rất tuyệt; về chuyện bữa ăn, chỉ cần sáng sớm đi vào một khóm
rừng cách khu trại vài trăm mét, ở đó những chú bồ câu xám luôn đúng hẹn, dễ
