Tôi đã để trọn những ngày như vậy tập hợp những mẩu nhỏ của một nền văn
hóa đã mê hoặc châu Âu và trên hữu ngạn thượng lưu sông Machado, có lẽ sắp
biến mất đến nơi lúc tôi ra đi: đúng lúc tôi đặt chân xuống chiếc thuyền từ
Urupa quay về, ngày 7 tháng Mười một năm 1938, những người thổ dân cũng
lên đường đi về hướng Pimenta Bueno, để nhập cùng các bạn của họ và gia
đình Abaitara đang ở đấy.
Tuy nhiên, vào đoạn cuối cuộc kết thúc sầu muộn hoạt động của một nền
văn hóa đang hấp hối này, tôi còn được dành cho một chuyện ngạc nhiên. Đó
là vào lúc đêm đã xuống, mỗi người tận dụng những ánh sáng cuối cùng của
đống lửa trại để chuẩn bị chỗ ngủ. Thủ lĩnh Taperahi đã nằm trên võng của
ông; ông bắt đầu cất tiếng hát bằng một giọng xa xăm và ngập ngừng, gần như
không phải là tiếng của ông. Ngay lập tức, hai người đàn ông (Walera và
Kamini) đến ngồi xổm dưới chân ông trong khi một luồng kích thích truyền lan
qua nhóm người ít ỏi. Walera cất tiếng gọi mấy câu; tiếng hát của thủ lĩnh rõ
hơn, giọng ông khỏe hơn. Và đột nhiên, tôi hiểu ra điều tôi đang được chứng
kiến: Taperahi đang diễn một vở kịch, hay chính xác hơn - một vở kịch hát
ngắn, xen kẽ tiếng hát và lời thoại. Chỉ mỗi mình ông đóng khoảng mười hai
nhân vật. Nhưng mỗi nhân vật được phân biệt bằng một giọng nói riêng: giọng
lanh lảnh, giọng kim, giọng cổ họng, giọng trầm; và bằng một chủ đề âm nhạc
tạo nên một nét chủ đạo thực s giai điệu có vẻ gần với tiếng hát tang lễ trong
nhà thờ một cách kỳ lạ. Sau bài Sacre do những cây sao Nambikwara gợi lên,
giờ đây tôi tưởng đang được nghe một phiên bản ngoại lai của bài Noces.
Nhờ có Abaitara - đang chăm chú theo dõi vở kịch hát đến nỗi thật khó buộc
anh ta giải thích - tôi đã lờ mờ hiểu được chủ đề. Đây là một vở sân khấu mà
nhân vật chính là con chim japim (một con vàng anh có bộ lông màu vàng và
đen, tiếng hót ngân nga khiến ta ngỡ là tiếng người); cùng các vai phụ là các
con vật: rùa, báo, chim cắt, động vật ăn kiến, heo vòi, thằn lằn v.v.; các đồ vật:
chiếc gậy, cây cung, cái chày giã, cuối cùng là ma quỷ, như con ma Maira. Mỗi
một nhân vật thể hiện theo một cung cách hết sức đúng chất của nó đến nỗi, rất
nhanh chóng tôi tự xác định được đó là nhân vật nào. Cốt truyện xoay quanh
những cuộc phiêu lưu của con chim Japim, thoạt tiên bị những con vật khác đe
