XXXVIII
MỘT CỐC NHỎ RƯỢU “RUM”
Câu chuyện hoang đường trên đây chỉ có một cách biện minh: nó minh họa
trạng thái rối loạn mà những điều kiện khác thường của cuộc sống, trong một
thời kỳ kéo dài, chế ngự đầu óc của nhà du hành. Nhưng vấn đề thì còn nguyên
đó: làm thế nào nhà dân tộc học có thể tự giải thoát được khỏi mối mâu thuẫn
nảy sinh từ những hoàn cảnh do từ lựa chọn của anh ta? Anh có ngay trước
mắt mình, anh nắm trong tay một xã hội: xã hội của chính anh; tại sao anh lại
quyết định coi khinh nó, và dành cho những xã hội khác - chọn trong số những
xã hội xa xôi nhất và khác biệt nhất - một sự kiên trì và một tinh thần tận tụy
mà anh đã từ chối đối với các đồng bào của mình? Chẳng phải là ngẫu nhiên
mà nhà dân tộc học hiếm khi có một thái độ trung tính đối với chính nhóm
người của mình. Nếu anh là nhà truyền giáo hay nhà cai trị, ta có thể từ đó suy
ra anh đã tự đồng nhất mình với một đoàn hội, đến mức anh dành hết tâm sức
để truyền bá nó; và khi anh thực hành nghề nghiệp của mình trên bình diện
khoa học và đại học, có những cơ may lớn để người ta có thể tìm thấy trong
quá khứ của anh những nhân tố khách quan chứng tỏ anh ít hoặc không thích
hợp với xã hội nơi anh sinh ra. Đảm nhiệm vai trò của mình, anh đã đi tìm,
hoặc một kiểu thực hành để hòa giải nguồn gốc xuất xứ của anh từ một nhóm
người và sự dè dặt anh cảm thấy đối với nhóm người ấy, hoặc chỉ đơn giản,
cách dụng một trạng thái tách biệt đã có ngay từ ban đầu tạo cho anh một lợi
thế để tiếp cận được với những xã hội khác nhau, mà anh đã đi được nửa
đường.
Nhưng nếu có thiện chí, sẽ có một câu hỏi đặt ra với anh: giá trị anh gán cho
những xã hội xa lạ - hình như càng xa lạ thì càng hấp dẫn hơn - không có cơ sở
riêng của nó; nó tùy thuộc vào sự khinh ghét, và đôi khi cả sự thù địch, đối với
những tập tục thịnh hành trong môi trường sống của anh. Sẵn sàng nổi loạn
chống lại những người thân của mình, chống lại những tập tục truyền thống,
nhà dâu tộc học sẽ tỏ hết sức kính trọng đến mức bảo thủ ngay khi cái xã hội
