một sự thích nghi hay một cấu tạo đặc biệt nào. Điều đó càng đúng khi đồng
thời ta hiểu được ra vì sao những thứ gọi là cải tiến do các nhà thám hiểm đem
đến cho người Eskimo chẳng hiệu quả gì sất: kết quả hoàn toàn trái ngược với
dự tính. Giải pháp địa là hoàn hảo; để tin điều đó, chúng ta chỉ còn thiếu mỗi
một điều là thấu hiểu cho được cái nền tảng của nó.
Khó khăn không nằm ở đấy. Đánh giá các thành tựu của những nhóm xã hội
theo các cứu cánh có thể so sánh được của chúng, đôi khi chúng ta phải bái
phục trước trình độ cao hơn của họ; nhưng cùng lúc chúng ta có được cái
quyền phán xét chúng; và do vậy lên án tất cả các cứu cánh khác không phù
hợp với cứu cánh mà chúng ta tán thưởng, chúng ta ngầm thừa nhận một vị trí
đặc quyền cho xã hội của chúng ta, cho các tập tục và chuẩn mực của nó, bởi
vì một nhà quan sát thuộc một nhóm xã hội khác nhau sẽ đưa ra những phán
quyết khác nhau trước những hiện tượng giống nhau. Trong những điều kiện
đó, làm sao có thể coi các nghiên cứu của chúng ta là khoa học? Để tìm lại
được một quan điểm khách quan, phải gạt bỏ mọi phán xét kiểu đó. Phải chấp
nhận rằng, trong thang bậc của khả năng mở ra những lựa chọn ấy là không thể
so sánh với nhau: tự chung có giá trị riêng. Nhưng như vậy lại xuất hiện một
vần đề mới: bởi vì, nếu trong trường hợp thứ nhất, chúng ta bị đe dọa bới chủ
nghĩa ngu dân dưới hình thức một sự từ chối mù quáng đối với những gì không
phải là của chúng ta, thì giờ đây chúng ta lại có nguy cơ chấp nhận một thứ chủ
nghĩa chiết trung không cho phép chúng ta bác bỏ bất cứ điều gì ở một nền văn
hóa nào đó: dù đó là sự tàn bạo, bất công và sự cùng khổ đôi khi bị chính xã
hội đang chịu đựng chúng chống lại. Và vì những lạm dụng đó cũng tồn tại
ngay chỗ chúng ta, liệu chúng ta có quyền gì để chống lại chúng tại đây, khi
chỉ cần chúng tồn tại ở những nơi khác thì chúng ta lại chịu chấp nhận?
Sự đối nghịch giữa hai thái độ của nhà dân tộc học: ở trong nhà thì lên án
trong khi lại theo thời ở bên ngoài, tất đưa đến một đối nghịch khác còn khó
thoát ra hơn. Nếu anh ta muốn góp sức cải thiện chế độ xã hội của anh, anh
phải lên án những điều kiện tương tự mà anh chống lại ở bất cứ nơi nào chúng
tồn tại, và anh ta đánh mất thái độ khách quan và vô tư của mình. Ngược lại, sự
khách quan phải có để thận trọng về đạo đức và nghiêm túc về khoa học, sẽ
