ngăn anh ta phê phán xã hội của chính mình, do anh ta không muốn phán xét
bất cứ xã hội nào để có thể hiểu được tất cả các xã hội đó. Ra tay ở xã hội của
mình ta sẽ tự tước mất khả năng hiểu những gì còn lại, nhưng muốn hiểu được
tất cả thì ta lại từ bỏ việc thay đổi bất cứ điều gì.
Nếu mâu thuẫn ấy là bất khả kháng, nhà dân tộc học sẽ không cho phép do
dự với giải pháp của cái thế đôi ngả anh ta có được: anh ta là nhà dân tộc học
và đã tự nguyện làm nghề này; vậy thì anh ta phải chịu sự cắt bỏ đi liền với
nghề nghiệp của anh. Anh đã lựa chọn những cái khác và phải gánh chịu
những hậu quả của lựa chọn vai trò của anh sẽ chỉ là hiểu những cái khác đó
mà nhân danh chúng anh sẽ không thể hành động, bởi chỉ riêng việc chúng là
khác đã không cho phép anh được suy nghĩ, mong muốn thay chúng, tức cũng
là tự đồng nhất mình với chúng. Hơn nữa, anh sẽ từ chối hành động trong xã
hội của anh, e sẽ đứng vào thế đối diện với những giá trị có nguy cơ gặp lại
trong những xã hội khác nhau, và như vậy là du nhập định kiến vào trong suy
nghĩ của mình. Chỉ duy nhất còn lại có chọn lựa ban đầu, mà anh sẽ từ chối
mọi biện minh: một hành động thuần khiết, phi động cơ; hoặc, nếu anh có thể,
vì những lý do bên ngoài, được vay mượn từ tính chất hay lịch sử của mỗi lựa
chọn.
May thay chúng ta không đến nỗi lâm vào tình trạng ấy: sau khi ngắm nhìn
cái vực thẳm chúng ta đã mấp mé, chúng ta được phép tìm một lối thoát. Cái
lối thoát có thể có được với một số điều kiện: phán xét một cách có chừng mực
và chia cái khó thành hai chặng.
Không có xã hội nào là hoàn hảo. Từ trong bản chất của chúng, mọi xã hội
đều mang một vết bẩn không thể tương hợp với các chuẩn mực mà chúng
tuyên bố, nó biểu hiện cụ thể thành bất công, vô cảm, tàn bạo nào đó. Làm thế
nào đong đếm được liều lượng ấy? Điều tra dân tộc học có thể đạt đến được
điều đó. Vì, nếu đúng việc so sánh một số ít các xã hội cho thấy chúng rất khác
biệt nhau, thì những khác biệt đó giảm đi khi trường khảo sát được mở rộng
hơn. Lúc đó ta sẽ biết được rằng không một xã hội nào là tốt một cách căn bản;
nhưng cũng không xã hội nào là tuyệt đối xấu; tất cả các xã hội đều dành một
