không lớn hơn, mà ngược lại, so với việc chúng ta làm trong các giảng đường
của môn giải phẫu cơ thể.
Nhưng nhất là, chúng ta phải tin rằng một tập tục riêng của chúng ta, được
một nhà quan sát thuộc một xã hội khác xem xét, thì đối với anh ta cũng sẽ có
cùng một tính chất như tục ăn thịt người, trông thật xa lạ với khái niệm về văn
minh. Tôi nghĩ đến những tục lệ tư pháp và nhà tù của chúng ta. Khi nghiên
cứu chúng từ bên ngoài, ta sẽ muốn đối nghịch hai kiểu xã hội: những xã hội
có tục ăn thịt người, nghĩa là nhìn thấy trong việc nuốt vào bụng một số cá
nhân nắm giữ những sức mạnh đáng sợ, là phương sách duy nhất để vô hiệu
hóa họ đi và thậm chí để sử dụng họ cho lợi ích của mình; và những xã hội như
kiểu chúng ta chấp nhận cái có thể gọi là anthropénie (từ gốc Hy Lạp émein
nghĩa là nôn mửa); đứng trước cùng một vấn đề, họ đã chọn giải pháp ngược
lại, là trục xuất những kẻ đáng sợ kia khỏi cơ thể của xã hội bằng cách tạm thời
hay vĩnh viễn cách ly những kẻ đó không thể cho tiếp xúc với nhân loại, trong
những nơi dành riêng cho việc này. Đối với phần lớn những xã hội mà chúng ta
gọi là nguyên thủy, tục lệ như vậy khiến người ta kinh tởm sâu sắc; trong cách
nhìn của họ chúng cũng bị coi là man rợ như chúng ta quy cho họ do những tục
lệ đối xứng của họ.
Những xã hội với chúng ta là tàn bạo về một số mặt nào đó biết cách ứng xử
nhân đạo và khoan dung khi người ta xem xét chúng theo một góc độ khác.
Hãy xem những người Anh-điêng vùng đồng bằng Bắc Mỹ, về mặt này có ý
nghĩa đến hai lần, vì hthực hiện một số hình thức của tục ăn thịt người có mức
độ và họ cung cấp cho chúng ta một trong những dẫn chứng hiếm hoi của một
tộc người nguyên thủy có lực lượng cảnh sát được tổ chức chặt chẽ. Cơ quan
cảnh sát này (cũng đồng thời là một cơ quan luật pháp) không bao giờ coi việc
trừng phạt tội phạm phải được thực hiện bằng việc cắt đứt các mối liên hệ xã
hội của người đó. Nếu một người thổ dân vi phạm các luật lệ của bộ lạc, anh ta
bị trừng phạt bằng việc hủy hoại toàn bộ tài sản của anh ta: lều ở và đàn ngựa.
Nhưng như thế cũng có nghĩa là cơ quan cảnh sát đã mắc anh ta một món nợ;
họ giao cho anh ta tổ chức sự sửa chữa tập thể thiệt hại mà anh ta phải chịu do
bị trừng phạt. Việc khắc phục thiệt hại này khiến anh ta trở thành kẻ chịu ơn
