đối với cả nhóm người, mà anh ta phải thể hiện lòng biết ơn bằng những tặng
phẩm được toàn bộ tập thể - ngay cả cơ quan cảnh sát nữa - giúp anh ta thu
lượm, việc này lại đảo ngược lần nữa các mối quan hệ; và cứ như vậy mãi tới
khi kết thúc cả chuỗi quà tặng đi rồi tặng lại, sự mất ổn định trước đây giảm
dần và trật tự ban đầu được thiết lập lại. Những tục lệ như vậy không chỉ nhân
đạo hơn tục lệ của chúng ta: theo một logic suôn sẻ, việc “trẻ con hóa” tội
phạm xuất phát từ khái niệm về sự trừng phạt đòi hỏi phải thừa nhận kẻ tội
phạm có một quyền liên quan đến một phần thưởng, không có cái đó thì động
thái ban đầu mất hết hiệu lực của nó, kể cả khi nó không đưa đến những kết
quả trái với mong đợi. Điều cực vô lý trong cách làm của chúng ta, là vừa coi
kẻ tội phạm như một đứa trẻ con để có quyền trừng phạt nó, vừa coi họ như
một người lớn để từ chối một sự an ủi đối với họ; và ngờ rằng ta đã đạt được
một tiến bộ tình thần to lớn khi, thay vì ăn thịt vài người nào đó trong các đồng
loại của mình, chúng ta thích làm cho họ bị què quặt đi về thể xác và tinh thần.
Những phân tích như vậy, được tiến hành một cách thành thực và có phương
pháp, đưa tới hai kết quả: chúng gieo thấm dần một nhân tố chừng mực và
thiện ý trong việc đánh giá các tập tục và các lối sống khác biệt nhất đối với
tập tục và lối sống của chúng ta, mà cũng không vì thế gán cho chúng những
phẩm chất tuyệt đối không một xã hội nào có được. Cách làm đó cũng tước bỏ
khỏi các thói quen cái niềm tin hiển nhiên rằng vì không biết đến những xã hội
khác - hay chỉ biết được một phần và định kiến - là đủ để gán cho chúng những
thứ ấy. Như vậy đúng là phân tích dân tộc học đề cao các xã hội khác biệt và
hạ thấp xã hội của người quan sát; theo nghĩa này nó thật mâu thuẫn. Nhưng
nếu thật sự muốn suy ngẫm về những gì đã diễn ra, ta sẽ thấy mâu thuẫn đó chỉ
là bề ngoài chứ không thực.
Đôi khi người ta đã bảo rằng xã hội phương Tây là xã hội duy nhất đã sản
sinh ra các nhà dân tộc học; rằng đó là sự vĩ đại của nó, và do thiếu những ưu
thế khác mà những nhà dân tộc học phủ nhận xã hội đó, đấy là ưu thế duy nhất
buộc họ phải khuất phục nó, vì không có nó thì sẽ không có họ. Cũng hoàn
toàn rất có thể nói ngược lại: nếu phương Tây đã sản sinh ra các nhà dân tộc
học, ấy là vì nó bị dày vò vì một nỗi ân hận sâu xa, buộc nó phải đối chiếu hình
