tiết ra như một dòng nước phản trác, từ một nhân loại đã bão hòa với số lượng
của chính mình và với tính phức tạp ngày càng tăng của các vấn đề của mình,
cứ như lớp biểu bì của nó đã sưng nhức lên vì cọ xát là kết quả của những trao
đổi vật chất và tinh thần đã gia tăng do cường độ của truyền thông. Trên cái
mảnh đất này của nước Pháp, chiến tranh và thất bại không làm gì khác hơn là
đẩy nhanh bước đi của một tiến trình phổ biến, tạo thuận lợi cho việc xác lập
một sự ô nhiễm lâu dài, tái sinh ở một điểm khi nó suy yếu đi ở chỗ khác. Tất
cả những biểu hiện ngu ngốc, thù hận, khờ khạo ấy mà các nhóm xã hội tiết ra
như một thứ mủ khi khoảng cách bắt đầu không còn đủ đối với chúng, đây
không phải là lần đầu tiên tôi bắt gặp.
Ấy là vừa mới hôm qua, vài tháng trước cuộc tuyên chiến và trên đường trở
về Pháp, ở Bahia nơi tôi thả bộ trong thành phố ở trên cao, đi từ nhà thờ này
sang nhà thờ khác, người ta bảo rằng có đến 365 nhà thờ, mỗi ngôi cho một
ngày trong năm, chúng đa dạng về kiểu dáng và trang trí nội thất theo đúng
hình ảnh từng ngày và từng mùa. Tôi để hết tâm trí chụp ảnh các chi tiết kiến
trúc, bám theo sau tôi từ chỗ này sang chỗ khác là một đám trẻ con da đen, nửa
người để trần, chúng van nài tôi: tira o retrato! tira o retrato! (“Chụp cho
chúng tôi một kiểu đi!”). Cuối cùng, động lòng trước một lời van xin đáng yêu
đến vậy - một kiểu ảnh mà chúng không bao giờ thấy được chứ không phải vài
đồng xu - tôi đồng ý chụp một kiểu để làm vui lòng đám trẻ. Tôi bước đi chưa
tới một trăm mét thì một bàn tay đập mạnh vào vai tôi: hai viên thanh tra mặc
thường phục, đã theo sát tôi từng bước từ lúc tôi bắt đầu đi dạo, cảnh báo tôi
rằng tôi đã có một hành động thù địch với nước Brésil: tấm ảnh này, được sử
dụng ở châu Âu, hẳn sẽ có thể chứng minh câu chuyện truyền thuyết rằng có
những người Brésil da đen và rằng đám trẻ con ở Bahia thì đi chân đất. Tôi bị
bắt giữ, may sao chỉ trong chốc lát, vì tàu sắp khởi hành.
Con tàu này dứt khoát chỉ mang họa đến cho tôi; ít ngày trước đây, tôi đã
gặp chuyện rắc rối tương tự; lần này lúc xuống tàu, và vẫn còn ở trong bến
cảng Santos: vừa mới bước lên tàu, thì một viên thiếu tá hải quân Brésil mặc lễ
phục, theo sau là hai lính thủy súng cắm lưỡi lê, bắt giam tôi trong cabin. Đến
đây, phải mất bốn hay năm tiếng đồng hồ để làm sáng tỏ câu chuyện bí ẩn:
