phép tôi khởi hành cùng với đám hành lý của mình, đã cứu vãn đất nước của
anh ta thoát khỏi một cuộc tranh chấp quốc tế và nỗi nhục nhã kèm theo.
Vả chăng, có lẽ, tôi đã không hành động bạo gan đến như vậy nếu tôi không
còn chịu tác động của một kỷ niệm đã bóc trần hết vẻ nghiêm túc của đám
cảnh sát Nam Mỹ. Hai tháng trước, phải chuyển đổi máy bay trong một ngôi
làng lớn ở vùng hạ - Bolivie, tôi đã bị mắc kẹt ở đó mấy ngày cùng với một
người bạn đồng hành, tiến sĩ J.A. Vellard, chờ một chuyến thư chẳng hề đến.
Hồi năm 1938, máy bay không giống như bây giờ. Trong những vùng xa xôi
hẻo lánh ở Nam Mỹ, bỏ qua một số chặng trên bước đường tiến bộ, máy bay
đã nhảy vào đóng vai trò chiếc xe đò cọc cạch, dành cho cư dân các làng mạc,
cho đến lúc đó, do vì thiếu đường sá, phải mất nhiều ngày đi bộ hoặc đi ngựa
mới tới được các phiên chợ ở làng bên. Giờ đây, một chuyến bay mấy phút
đồng hồ (nhưng mà, nói cho đúng, thường xuyên chậm lại số ngày rất nhiều
hơn số phút đó) cho phép họ chuyên chở lũ gà và vịt của họ, mà thông thường
thì họ ngồi xổm ngay ở giữa, bởi những chiếc máy bay nhỏ chật cứng một lô
hỗn tạp những người nông dân đi chân đất, đám gia cầm và những chiếc hòm
quá nặng và quá cồng kềnh để có thể khiêng qua các đường mòn trong rừng.
Như vậy chúng tôi kéo lê cảnh vô công rồi nghề trên những con phố của
Santa Cruz de la Sierra, đã bị mùa mưa biến thành những dòng thác bùn, phải
lội qua bằng cách bước trên những hòn đá lớn được xế cách quãng đều đặn
giống như những đoạn đường có đóng đinh, các loại xe cộ thực sự không sao
đi qua nổi, thì đúng lúc một đội tuần tra chú ý những khuôn mặt chẳng mấy
quen thuộc của chúng tôi; lý do đủ để bắt chúng tôi và trong khi chờ đợi thời
gian để giải thích, nhốt chúng tôi trong một căn nhà sang trọng một cách lỗi
thời: tòa lâu đài cũ của viên tỉnh trưởng, tường ốp gỗ, bốn xung quanh là
những tủ sách cánh cửa lắp kính, trên các tầng giá là những cuốn sách dày
đóng bìa sang trọng, dãy tủ sách chỉ duy nhất bị đứt quãng bởi một tấm biển
cũng được lắp kính và đóng khung, ghi dòng chữ đáng kinh ngạc sau đây mà
tôi dịch lại từ tiếng Tây Ban Nha: “Nghiêm cấm xé các trang tư liệu lưu trữ để
dùng vào những mục đích riêng hay đi vệ sinh. Bất kỳ ai vi phạm điều nghiêm
cấm này đều sẽ bị xử phạt nặng”.
