Quả thật tôi phải thừa nhận là tình thế của tôi ở trên đảo Martinique đã được
cải thiện nhờ sự can thiệp của một viên chức cao cấp ngành cầu đường, người
che giấu sau vẻ bề ngoài cẩn trọng hơi lạnh lùng những tình cảm khác xa với
tình cảm của các cơ quan chính thống; có thể, cũng là vì tôi thường xuyên đến
thăm một tờ nhật báo tôn giáo, trong các văn phòng của tờ báo ấy các đức cha
tôi không biết thuộc dòng tôn giáo nào đã tích lũy được những chiếc hòm chứa
đầy di vật khảo cổ học, thuộc tận thời kỳ chiếm đóng của người Anh-điêng, và
tôi đã sử dụng thời gian nhàn rỗi để kiểm kê những di vật ấy.
Một hôm, tôi bước vào gian phòng của Tòa đại hình, lúc đó đang xử án; đây
là lần đầu tiên tôi tới thăm một tòa án và cho đến nay cũng là lần duy nhất.
Người ta xử một nông dân, trong một vụ cãi lộn đã dùng răng cắn đứt một mẩu
vành tai của đối thủ. Bị cáo, nguyên cáo và các nhân chứng phát biểu bằng một
thứ ngôn ngữ pha tạp liến thoắng mà, ở một nơi như vậy, giọng nói trong trẻo
tươi mát có một điều gì đó khác thường. Người ta phiên dịch cho ba vị quan
tòa, các vị này, do nóng nực, cảm thấy bứt rứt trong những chiếc áo choàng
màu đỏ và những bộ lông thú mà độ ẩm xung quanh đã tước mất vẻ trau chuốt.
Những bộ quần áo nhàu nát ấy rũ xuống xung quanh thân hình của họ như
những dải băng vấy máu. Chính xác là trong năm phút, người da đen nóng tính
bị kết án tám năm tù giam. Trong ý nghĩ của tôi, công lý là và luôn luôn là gắn
liền với sự ngờ vực, nỗi ngại ngùng, lòng tôn kính. Dửng dưng như thế, trong
khoảng thời gian ngắn đến thế, quyết định số phận một con người, việc đó
khiến tôi choáng váng. Tôi không thể nào chấp nhận là tôi vừa chứng kiến một
biến cố có thực. Cho đến tận hôm nay, không một giấc mơ nào dù kỳ lạ hay thô
thiển đến đâu, lại có thể gây cho tôi một cảm giác hoài nghi đến vậy.
Còn về các bạn đồng hành của tôi, sở dĩ họ được giải phóng là nhờ vào một
cuộc trấp giữa nhà cầm quyền hàng hải và đám nhà buôn. Nếu một bên coi họ
như những tên gián điệp và những kẻ phản bội, thì bên kia nhìn thấy ở họ một
nguồn lợi mà việc giam giữ ở trại Lazaret, dù cho có thu phí, cũng không cho
phép khai thác được. Các quan điểm này chiến thắng các quan điểm khác và
trong khoảng mười lăm ngày, mọi người được tự do tiêu pha những tờ giấy bạc
