được táo bạo dám đắp nên hình dáng vị thần của mình. Một ánh long lanh dưới
chân khiến tôi dừng lại: đó là một mảnh kim loại nhỏ, được những cơn mưa
mới đây làm lộ ra, một đồng bạc với dòng chữ Hy Lạp: MENANDRU
BASILEUS SÔTEROS. Liệu phương Tây ngày nay sẽ ra sao nếu ý đồ hợp
nhất giữa thế giới Địa Trung Hải và Ấn Độ đã thành công một cách bền vững?
Cơ đốc giáo, Hồi giáo liệu có tồn tại? Nhất là sự hiện hữu của đạo Hồi khiến
tôi băn khoăn: không phải vì những tháng trước đây tôi đã sống ở trong môi
trường đạo Hồi: đối mặt ở đây với những công trình kiến trúc lớn của nghệ
thuật Hy Lạp - Phật giáo, mắt tôi và tâm trí tôi vẫn ngổn ngang kỷ niệm những
tòa lâu đài Nguyên Mông mà tôi vừa nghiên cứu trong những tuần lễ gần đây ở
Delhi, Agra và Lahore. Do hiểu biết ít về lịch sử và văn học phương Đông,
những tác phẩm đó gây ấn tượng mạnh đối với tôi (giống như ở các tộc người
nguyên thủy nơi tôi đã tới mà không biết ngôn ngữ của họ) và trưng ra cho tôi
nét nổi bật duy nhất tôi có thể lấy làm chỗ bám víu để mà suy ngẫm.
Sau Calcutta, nơi cảnh nghèo khổ lúc nhúc và những vùng ngoại ô bẩn thỉu
của nó dường như chỉ là chuyểnừa mứa ẩm mốc của vùng nhiệt đới sang bình
diện con người, tôi hy vọng tìm thấy ở Delhi sự thanh thản của lịch sử. Tôi
hình dung trước, giống như ở Carcassonne hay Semur, sẽ trú trong một khách
sạn cũ rích, nằm nép trong các nếp của khu thành, để mà suy tưởng dưới ánh
trăng; khi người ta bảo chọn thành phố mới hay thành phố cũ, không chút do
dự tôi chỉ cầu âu một khách sạn ở thành phố cũ. Tôi đã ngạc nhiên biết bao khi
được một chiếc taxi chở đi chặng đường 30 kilimet, qua một quang cảnh chẳng
ra hình thù gì hết, khiến tôi phải tự nhủ không biết đây có phải là một bãi chiến
trường xưa, cây cỏ lác đác còn để nhô lên lác đác những phế tích, hay là một
công trường bỏ hoang. Khi cuối cùng tới được thành phố được gọi là cũ thì nỗi
thất vọng càng tăng: giống như mọi nơi khác, đây là một trại quân của người
Anh. Những ngày sau đó tôi hiểu ra rằng, thay vì tìm thấy nơi đây quá khứ
được hội tụ trên một không gian nhỏ, như kiểu các thành phố châu Âu, thì
Dehli xuất hiện trước mặt tôi như một khu rừng thênh thang mọi hướng, ở đó
các công trình kiến trúc nằm rải rác như những con súc sắc trên tấm thảm. Mỗi
vị vua đều muốn xây dựng thành phố riêng của mình, bỏ mặc và san bằng
thành phố đã có trước đó để lấy vật liệu. Không chỉ có một mà là mười hai hay
