Đấng Tiên tri được cố định trong một cục sáp ở đáy một chiếc hộp kính đầy
những cánh hoa hồng, và đôi dép của ông. Một tín đồ nghèo tiến lại gần để tận
dụng cơ hội được ngắm, nhưng người phụ trách đẩy anh ta ra với vẻ ghê tởm.
Có phải anh ta không trả 400 franc hay vì việc những thánh tích ấy chứa quá
nhiều uy lực ma thuật đối với một tín đồ?
Để chịu khuất phục nền văn minh này, cần phải đi tới Agra. Vì người ta có
thể nói đủ điều về Taj Mahal, và vẻ đẹp dễ dãi của nó trên tấm bưu ảnh màu.
Người ta có thể mỉa mai những đoàn dài các đôi vợ chồng mới cưới người Anh
đã có được đặc ân hưởng tuần trăng mật trong ngôi đền bên tay phải xây bằng
sa thạch hồng, và những bà già độc thân, nhưng Anglo saxon không kém, cho
đến lúc chết vẫn còn ôm ấp ký ức về ngôi đền Taj lóng lánh dưới màn sao trời
và soi bóng trắng xóa của nó xuống dòng sông Junma. Đó là khuôn mặt 1900
của Ấn Độ; nhưng, khi nghĩ đến điều đó, ta chợt nhận ra rằng nó được dựa trên
những tương hợp sâu sắc hơn là vào sự ngẫu nhiên của lịch sử và của công
cuộc chinh phục. Chắc chắn là Ấn Độ đã được Âu châu hóa vào khoảng năm
1900 và đã giữ lại dấu vết đó trong ngôn từ cũng như trong những thói quen
thời Nữ hoàng Victoria: lozenge để chỉ kẹo ngọt, commode để chỉ chiếc ghế có
khoét lỗ. Nhưng, ngược lại, ở đây ta hiểu rằng những năm 1900 là “thời kì Ấn
Độ” của phương Tây: cuộc sống sang trọng của những nhà giàu, thái độ thờ ơ
với sự nghèo khổ, thói chuộng các kiểu cách uể oải và rườm rà, tính dâm ô,
yêu hoa và nước thơm, cho đến những bộ râu mép thon mảnh, những búp tóc
xoăn và trang sức rẻ tiền.
Thăm ngôi đền nổi tiếng của đạo Jaïna ở Calcutta, do một tỷ phú xây dựng
vào thế kỷ XIX, giữa một công viên đầy tượng đúc bằng gang bôi trát đầy bạc
hay bằng đá hoa cương do những người Ý vụng về chạm trổ, tôi tưởng gặp lại,
trong tòa thạch cao trắng muốt khảm bằng gương và đẫm mùi nước hoa này,
hình ảnh tham vọng lớn nhất mà vị tổ tiên chúng ta, vào thời mới lớn lên của
họ, có thể hình dung về một thanh lâu cực sangNhưng trong suy nghĩ như vậy,
tôi không chê trách Ấn Độ đã xây dựng các ngôi đền giống như những nhà thổ;
đúng hơn là trách chính chúng ta, không tìm được trong nền văn minh của
chúng ta một nơi nào khác để khẳng định sự tự do và thám hiểm hết giới hạn
