hôm qua, bất bình vì các nhà sư của họ lại đi trồng cây ăn quả, trong khi cư
dân thế tục đã cung cấp đủ nhu cầu cho họ. Khu đỉnh đồi trông như một quảng
trường nhỏ ba mặt là những nhà kho lợp tranh, bên trong để những đồ vật lớn
bằng tre có căng giấy nhiều màu giống như những chiếc diều, và dùng trong
các cuộc rước lễ. Ở mặt thứ tư là ngôi đền, một nhà sàn như các lều trong làng
chỉ hơi khác vì kích cỡ lớn hơn và có một phần hình vuông mái tranh trùm lên
gian chính. Sau cuộc leo dốc bùn lầy, việc rửa ráy theo quy định hình như hoàn
toàn tự nhiên và không hề có ý nghĩa tôn giáo. Chúng tôi bước vào. Ánh sáng
duy nhất tỏa xuống từ chiếc đèn lồng do cái khung trung tâm của ngôi nhà,
đúng ngày bên trên bàn thờ, nơi có treo những lá cờ bằng rẻo vải hay bằng lát,
tạo nên, và ánh sáng lọt qua lớp rơm của các bức vách. Khoảng năm mươi pho
tượng nhỏ đúc bằng đồng thau chen chúc trên bàn thờ, cạnh đó có treo một
chiếc cồng; trên các bức tường, ta đọc được một vài câu kinh in li tô màu và
tranh vẽ một cuộc đi săn hươu. Sàn nhà làm bằng những cây tre lớn chẻ dọc và
đan vào nhau, nhẵn bóng do nhiều bàn chân trần bước qua, dưới bước chân
chúng tôi còn êm hơn cả một tấm thảm. Bàng bạc một bầu không khí thanh
bình của vựa thóc và ngạt ngào mùi rơm rạ. Gian phòng giản dị và thoáng đãng
này trong như một đống rơm rỗng ruột, cung cách lịch sự của hai nhà sư đứng
gần những tấm đệm rơm đặt trên giường của họ, sự cẩn trọng cảm động đới
với cuộc họp hay khi làm các lễ vật để cúng, mọi thứ đều góp phần đưa tôi đến
gần hơn bao giờ hết ý tưởng tôi từng có thể hình dung về một thánh đường.
“Ông không cần phải làm như tôi đâu”, người bạn đồng hành bảo tôi khi anh
quỳ lạy bốn lần trước bàn thờ và tôi theo lời khuyên đó. Nhưng do tự ái ít hơn
là do thận trọng: anh biết tôi không cùng một niềm cầu nguyện với anh, và tôi
sẽ ngại lạm dụng những động tác nghi lễ để làm các động tác ấy mà không hề
cảm thấy khó chịu. Giữa việc thờ phụng này với tôi, không hề có sự hiểu lầm
nào. Ở đây không phải là chuyện cúi đầu trước những thần tượng hay là tôn
thờ một cái được coi là trật tự siêu nhiên nào, mà chỉ là tôn vinh suy tưởng mà
một nhà tư tưởng, hay cái xã hội đã sáng tạo ra truyền thuyết về ông ta, đã đeo
đuổi cách đây 25 thế kỷ, mà nền văn minh của tôi chỉ có thể đóng góp vào đó
bằng cách khẳng định nó.
