Quả thật, nào tôi đã học được điều gì khác từ các vị thầy mà tôi đã lắng
nghe, các triết gia tôi đã đọc, các xã hội tôi đã tới thăm và ngay cả từ cái môn
khoa học này mà phương Tây lấy làm kiêu hãnh, nếu không phải là những mẩu
bài học ngắn ngủi, chắp nối lại với nhau, tái lập niềm trầm tư của nhà Minh
triết ngồi dưới gốc cây kia? Mọi nỗ lực để mà hiểu việc hủy hoại đối tượng mà
ta gắn bó, vì một đối tượng có bản chất khác; nó đòi hỏi ta phải có một nỗ lực
mới sẽ hủy hoại nó vì một đối tượng thứ ba, và cứ như vậy mãi cho đến khi ta
đạt đến sự hiện hữu bền vững duy nhất, là sự hiện hữu trong đó tan biến sự
tách biệt giữa hữu nghĩa và vô nghĩa: đấy chính là nơi ta đã cất bước ra đi. Từ
2.500 năm trước con người đã khám phá ra và đã nói lên những chân lý đó. Kể
từ đó, chúng ta chẳng tìm được thêm điều gì, nếu không phải là - lần lượt tìm
hết lối thoát này đến lối thoát khác - ngần ấy những chứng minh bổ sung của
cái kết luận mà ta đã muốn né tránh.
Đương nhiên, tôi cũng biết cái hiểm nguy của một thái độ nhẫn nhục quá vội
vã. Tôn giáo lớn của sự bất tri này không phải do khuyết tật về khả năng hiểu
biết của con người. Nó chứng thực khả năng của chúng ta, nâng ta lên tới điểm
ở đó ta khám phá ra chân lý dưới hình thái một sự loại bỏ cùng lúc cả bản thể
lẫn nhận thức. Với một sự táo bạo phụ thêm nữa - mà chỉ có nó cùng với chủ
nghĩa Mác có được - nó kéo bài toán siêu hình học trở lại bài toán về ứng xử
của con người. Sự chia rẽ của nó diễn ra trên bình diễn xã hội học, sự khác biệt
cơ bản giữa Đại thừa và Tiểu thừa là coi sự cứu rỗi của mỗi con người có tùy
thuộc hay không vào sự cứu rỗi của toàn nhân loại.
Tuy nhiên, các giải pháp lịch sử của đạo đức Phật giáo đối mặt với một thế
đôi ngã lạnh lùng: người trả lời khẳng định với câu hỏi trên tự giam mình trong
một tu viện; người kia thoải mái bằng lòng, với việc thực hành một đức hạnh
ích kỷ.
Nhưng bất công, nghèo khốn và đau khổ vẫn tồn tại; chúng cung cấp một
giải pháp trung gian để lựa chọn. Chúng ta không phải là những người duy
nhất và bịt tai và nhắm mắt trước con người hay nhận hết nhân loại vào trong
ta, điều ấy không phụ thuộc vào ta. Phật giáo có thể vẫn còn gắn kết khi chấp
