VI
NGƯỜI TA TRỞ THÀNH NHÀ DÂN TỘC HỌC
NHƯ THẾ NÀO?
Tôi chuẩn bị lấy bằng thạc sĩ triết học không phải được thúc đẩy bởi một
khuynh hướng thực thụ mà vì chán ghét các môn học khác tôi đã thử qua cho
đến lúc đó. Khi bước vào lớp triết học, tôi đã phần nào thấm nhiễm một thứ
chủ nghĩa nhất nguyên duy lý mà tôi chuẩn bị biện hộ và củng cố; vậy là tôi đã
làm mọi cách để lọt vào được cái phân khoa mà giáo sư nổi tiếng là người
“tiên tiến” nhất. Đúng là Gustave Rodrigues là một đảng viên Đảng S.F.I.O
,
nhưng trên bình diện triết học, học thuyết của ông cung cấp một thứ pha trộn
học thuyết Bergson với học thuyết Tân-Kant
khiến tôi rất thất vọng. Phục vụ
một sự khô khan giáo điều, ông dành cả một nhiệt tình thể hiện trong suốt các
buổi lên lớp bằng một lối khua chân múa tay say mê. Tôi chưa bao giờ thấy
được một niềm tin ngây thơ đến thế gắn liền với một suy tư nghèo nàn đến thế.
Ông đã tự sát năm 1940 khi quân Đức tiến vào Paris.
Ở đây, tôi bắt đầu hiểu ra rằng mọi vấn đề, nghiêm túc hay phù phiếm, đều
có thể giải quyết bằng cách áp dụng một phương ph bao giờ cũng giống nhau,
là đem đối lập hai quan điểm truyền thống của vấn đề; đưa quan điểm thứ nhất
ra bằng những biện hộ theo nghĩa thông dụng, rồi bác bỏ những chứng minh đó
bằng quan điểm thứ hai; cuối cùng đặt chúng quay lưng lại với nhau nhờ vào
một quan điểm thứ ba vạch rõ tính chất đều là phiến diện của hai quan điểm
kia, đã dùng những trò giả tạo của từ vựng để kéo người ta tới các mặt phụ của
cùng một sự thật: hình thức và bản chất, vỏ bọc và nội dung, hiện hữu và hiện
tượng, liên tục và gián đoạn, bản thể và thực tại v.v. Những thao tác ấy nhanh
chóng trở thành nói suông, dựa trên một nghệ thuật chơi chữ thay cho suy tư,
những lặp âm giữa các từ, những láy vần và những thứ nước đôi dần dần cung
cấp chất liệu cho những đột biến tư biện mà tính sáng tạo vốn là dấu hiệu để
nhận ra các công trình triết học tốt.
