Ngày nay, đôi khi tôi tự hỏi có phải là môn dân tộc học đã vẫy gọi tôi, mà tôi
chẳng ngờ, do một sự tương đồng về cấu trúc giữa các nền văn minh mà nó
nghiên cứu và một mối tương đồng giống như vậy trong chính tư duy của tôi.
Tôi không có khả năng cứ gìn giữ chăm chút một lĩnh vực để rồi sau nhiều
năm mới sẽ có được những vụ thu hoạch: tôi có trí thông minh của thời đồ đá.
Giống như những đống lửa đốt trong rừng bản địa, chúng thiêu cháy những
mảnh đất đôi khi chưa từng được khai phá; có thể nó làm màu mỡ những mảnh
đất ấy, đặng có được vội vã vài mùa thu hoạch và để lại đằng sau một dải đất
tan hoang. Nhưng hồi bấy giờ, tôi đã không thể ý thức được những động cơ
sâu xa ấy. Tôi hoàn toàn không biết gì về dân tộc học, tôi chưa từng dự một
khóa giảng nào và khi Ngài James Frazer đến trường Đại học Sorbone lần cuối
cùng và trình bày một bài thuyết giảng đáng ghi nhớ - hình như là vào năm
1928 - mặc dù biết có sự kiện đó, thậm chí tôi cũng không nghĩ tới việc đến
nghe.
Chắc hẳn ngay từ tuổi ấu thơ tôi đã say sưa sưu tập những chuyện kỳ lạ
ngoại lai. Nhưng đấy là công việc của một người sưu tầm đồ cổ, hướng về
những lĩnh vực ở đó mọi thứ không đến nỗi vượt quá sức túi tiền của tôi… Đến
thời niên thiếu, khuynh hướng của tôi vẫn còn chưa rõ rệt đến nỗi giáo sư môn
triết học của tôi ở năm học thứ nhất Đại học tên là André Cresson, là người đầu
tiên thử thăm dò, đã xác định môn luật là thích hợp nhất với tính khí của tôi;
tôi còn giữ lòng biết ơn sâu sắc đối với ông vì cái nửa sự thật trong sai lầm này.
Như vậy là tôi bỏ qua trường Sư phạm và đăng ký vào trường Luật, đồng
thời chuẩn bị thi lấy bằng cử nhân triết; đơn giản chỉ là vì việc đó quá dễ dàng.
Một định mệnh kỳ lạ đè nặng lên giáo dục Luật. Nằm kẹp giữa môn Thần học,
vào thời kỳ này có mối quan hệ gần gũi về ý tưởng luật học, và môn báo chí,
cuộc cải cách mới đây đang xô đẩy nó nghiêng ngả về hướng đó, phải nói là
môn Luật học không thể nào đứng được trên một mặt bằng vừa vững chắc vừa
khách quan: nó đánh mất một trong những phẩm chất khi nó tìm cách chinh
phục, hay là giữ lại phẩm chất kia. Là đối tượng nghiên cứu của nhà bác học,
nhà luật học khiến tôi liên tưởng tới một động vật muốn chỉ cây đèn thần cho
