NHO GIÁO - Trang 278

nhiều đoạn ý nghĩa tối tăm, làm cho ai đọc cũng chán nản, thành thử cái học
của ông không được thịnh hành như cái học của Mạnh Tử.
Nay ta đã xét rõ cái học của Tuân Tử, ta có thể nói rằng cái học ấy không
phải là không có giá trị, song kẻ học giả cần phải biết cái nên lấy, cái nên
bỏ. Phần nên lấy cũng khá nhiều, mà phần nên bỏ thì có mấy điều trọng yếu
ta đã kể rõ, để ai xem thì nên chú ý mà xét cho kỹ. Bởi vì cái học của ông
bỏ mất phần hinh nhi thượng và thiên về cái thuyết tính ác, chú trọng về
đường công dụng, cho nên về sau môn đệ của ông là bọn Hàn Phi và Lý Tư
lại càng thiên về mặt hình pháp và mặt công dụng rất hẹp hòi. Đó có lẽ là vì
thời thế xui khiến ra như thế, song cũng bởi cái học của Tuân Tử không đạt
tới chỗ cao siêu và bởi họ Hàn và họ Lý học kém hơn nữa, cho nên mới bị
bế tắc về đường công lợi mà bỏ mất cái học công chính và hoằng đại của
Khổng giáo vậy.